Η οικονομική κρίση και τα μέτρα λιτότητας φαίνεται να οξύνουν τα συντηρητικά ανακλαστικά των ανθρώπων, τις ξενοφοβικές και ρατσιστικές τάσεις που ευνοούν την ανάπτυξη του ολοκληρωτισμού. Είναι όμως έτσι ή συμβαίνει κάτι πιο σύνθετο και βαθύτερο; Η ανεργία και η κάθετη πτώση του βιοτικού επιπέδου είναι οι αιτίες για την άνοδο του φασισμού-ναζισμού ή το ζήτημα είναι η κατάρρευση του οράματος και του νοήματος του «homo economicus»;
Η προσδοκία και η πίστη στη συνεχή άνοδο της ποιότητας ζωής (που ταυτίζεται ουσιαστικά με την ποσότητα και το κατ-έχειν), στο ιδεολόγημα της προόδου, της ευημερίας, της πολυτέλειας, των ανέσεων και του καταναλωτισμού, χωρίς μέτρο και νόημα, χωρίς έλλογο κριτήριο, ο θεός του φετίχ-χρήματος και του κέρδους. Όλα αυτά μαζί και το καθένα χωριστά οδήγησαν στον υπερφίαλο και άμυαλο-ανώριμο άνθρωπο που έγινε το παράσιτο του περιβάλλοντος και της νέας γενιάς, των παιδιών του. Γιατί οι άνθρωποι δανειζόμαστε ό,τι απολαμβάνουμε από τις επόμενες γενιές, και έτσι υποθηκεύουμε το μέλλον του πολιτισμού και των παιδιών μας.
Η απώλεια αυτού λοιπόν του ονείρου, η βίαιη αποκαθήλωση του μύθου του homoeconomicus, οδήγησε στη μαζική υστερία και κατάθλιψη. Στο μίσος και στην απόγνωση, στην απώλεια προσανατολισμού, στην επάνοδο του σκοταδισμού-ολοκληρωτισμού. Ο homoeconomicus πέθανε, με πάταγο. Να πανηγυρίσουμε; Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή, γιατί ποιος τύπος ανθρώπου θα τον αντικαταστήσει; Ο «homo universalis», αναγκαστικά, όχι ως καρικατούρα της Αναγέννησης, αλλά ως πραγματικός ολιστικός-οικουμενικός άνθρωπος που πραγματώνει όλες τις ιστορικές πανανθρώπινες αξίες, τις παρακαταθήκες του, που χωρίς αυτές δεν είναι άνθρωπος, και που πρέπει να διευρύνει-εμβαθύνει διαρκώς σε ανώτερα επίπεδα για να πραγματώσει έτσι την ουσία τους. Διαφορετικά, το μέλλον είναι δυσοίωνο, για να μην πω χαμένο από πρώτο χέρι.
Κεντρική αδυναμία του χόμο εκονόμικους, που κληρονόμησε από το παρελθόν του αλλά διογκώθηκε στον καπιταλισμό: το ότι ήταν ένα εμπειριστικό ον, που χανόταν στον εμπειρικό κόσμο, στα δεδομένα των βουλιμικών αισθήσεών του που διψούν για εντυπώσεις και όχι για έννοιες-ιδέες. Ο εμπειριστής άνθρωπος ταυτίζει το περιεχόμενο των αισθήσεων με το περιεχόμενο της σκέψης του, τις έννοιες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ταυτίζει τους ευρωπαίους αξιωματούχους με την έννοια και την ιδέα της Ευρώπης και μάλιστα της ενωμένης Ευρώπης. Αν απογοητεύεται και απαξιώνει τα φυσικά πρόσωπα και τους τεχνοκρατικούς θεσμούς της ΕΕ, απαξιώνουν το ίδιο και την ιδέα μιας ευρωπαϊκής ενότητας, ισονομίας, δικαιοσύνης και ισοτιμίας. Και αυτό γιατί, σκοπίμως, δεν του έμαθε το σχολείο να ξεχωρίζει τα εμπειρικά πράγματα (πρόσωπα και γεγονότα) από την ιδέα των πραγμάτων, που είναι το νόημα και το λογικό περιεχόμενο, η ταυτότητα, αλλά και οι λογικές σχέσεις μεταξύ διαφορετικών εννοιών των πραγμάτων.
Γιατί τα πράγματα δεν σχετίζονται από μόνα τους και αυθαίρετα, παρά μόνο αν τα συσχετίσουμε εμείς, ως έλλογα όντα με συνείδηση, σε λογικές κατηγορίες και ομάδες, μέσω λογικών ομοιοτήτων και διαφορών. Κάνουμε δηλαδή μια λογική αφαίρεση, παίρνουμε απόσταση και, «εξυψωνόμενοι» από τα πράγματα, καταλήγουμε σε γενικεύσεις (νόμους, μοντέλα). Αναλύοντας δηλαδή την εμπειρία, για να τη νοηματοδοτήσουμε λογικά και να την κατανοήσουμε. Αναζητώντας έτσι την καθολική γνώση-συνείδηση, τα αξιώματα που θα στηρίξουμε τις θεωρίες μας.
Τα εκπαιδευτικά όμως συστήματα ασχολούνται με τετριμμένα πράγματα, με το να μεταδίδουν την κυρίαρχη ιδεολογία του επιστημονισμού-εμπειρισμού. Έτσι μαζί με τους πολιτικούς, τις τράπεζες, τα χρηματιστήρια και τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς, γυρίζουμε την πλάτη και στην ιδέα της Ευρώπης. Αγνοούμε ότι οι ιδέες, ιδιαίτερα αυτές που έχουν μια καθολική-οικουμενική αξία και ισχύ, δημιουργούνται από νοήμονες-ευφυείς ανθρώπους που δεν περιορίζονται στη στενή εμπειρία και στη νοοτροπία της εποχής τους, μα βλέπουν μπροστά σε μια πολύ ευρύτερη προοπτική από την κυρίαρχη και παραδεκτή της κοινωνίας στην οποία εντάσσονται.
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τη δημοκρατία. Είναι μια έννοια, μια ιδέα που δεν ταυτίζεται με συγκεκριμένους θεσμούς, πρόσωπα και καταστάσεις, με εμπειρικές αντιλήψεις και υποκειμενικά βιώματα και συναισθήματα. Και πολύ περισσότερο δεν ταυτίζεται με τον καπιταλισμό. Ξεκινά από πολύ παλιά, μπολιάστηκε από φωτισμένα μυαλά σε διάφορες εποχές, ωστόσο ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί, δεν έχει πραγματωθεί το αληθινό νόημά της. Το ότι ταυτίζεται από τον κόσμο με την τυπική αστική δημοκρατία, με τον κοινοβουλευτισμό, έχει να κάνει με αυτήν την ανεπάρκεια, την έλλειψη της παιδείας και της συλλογιστική τεχνικής που θα μας έκανε να αποκωδικοποιούμε την εμπειρική πραγματικότητα. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι μια μηχανιστική εφαρμογή της δημοκρατίας και της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας και της αλληλεγγύης, της ισονομίας και ισοτιμίας των ανθρώπων, των πολιτών, στο καπιταλιστικό πολιτικό και οικονομικό σύστημα.
Η δημοκρατία και η ελευθερία, ως ιδέες, δεν έχουν όρια, συνεχώς εξελίσσονται, διευρύνονται, ανανεώνονται και ολοκληρώνονται. Η δε Ευρώπη, η ευρωπαϊκή ιδέα, είναι στενά συνυφασμένη με την ιδέα της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Γιατί τέτοιας εμβέλειας ιδέες ολοκληρώνονται και πραγματώνονται μόνο σε ολοένα και πλατύτερα, καθολικά και οικουμενικά (για να μην πούμε συμπαντικά) πλαίσια. Αλλιώς, μαραζώνουν, εκφυλίζονται και εκπίπτουν από την αρχική υψηλή αξία και νόημά τους. Έτσι, η ιστορία μας βγάζει γλώσσα και μας κοροϊδεύει. Γιατί έχουμε ήδη χάσει το νόημά της.
Ναι, σίγουρα δεν θέλουμε αυτήν την Ευρώπη και αυτή τη δημοκρατία, στη σημερινή εμπειριστική εκδοχή τους, που τελικά συνιστούν έκπτωση του πραγματικού-πυρηνικού νοήματός τους. Όμως προκύπτει ένα πρόβλημα εδώ: η εκδήλωση του τυπικού, ως μορφή, επιτρέπει και ανοίγει ένα δρόμο για την εκπλήρωση του ουσιαστικού περιεχομένου και νοήματος, της ίδιας της ιδέας. Έτσι η τυπική κοινοβουλευτική δημοκρατία, η τυπική-θεσμοθετημένη Ευρώπη, η τυπική ελευθερία και τα ατομικά δικαιώματα αφήνουν ένα ίχνος της πρωτότυπης ιδέας, ανοίγουν έναν «τόπο-χώρο» για τη μελλοντική εκπλήρωσή τους. Αν χαθεί αυτό το τυπικό στοιχείο είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα χαθεί και του ουσιαστικό στοιχείο. Και θα είναι μάλλον αδύνατο να εγκαθιδρυθεί και πάλι η δημοκρατία και η ενωμένη Ευρώπη. Θα βιώσουμε ένα πισωγύρισμα στη βαρβαρότητα, πριν ακόμη την αυγή του πολιτισμού όπου η ιδέα της ελευθερίας και της δημοκρατίας μπολιάστηκαν. Δηλαδή θα κυριαρχήσουν το χάος και ο φασισμός-ολοκληρωτισμός.
Συνεπώς οι δυνάμεις της επανάστασης, όταν βάλλουν κατά της καπιταλιστικής Ευρώπης και της αστικής δημοκρατίας, θα πρέπει να έχουν δημιουργήσει με το έργο τους ώριμες υποκειμενικές και αντικειμενικές συνθήκες, όπως επίσης ένα κατάλληλο κοινωνικό-πολιτισμικό μοντέλο που θα αντικαταστήσει το υπάρχον. Μοντέλο-μήτρα ή χώρος για τις θεμελιακές ιδέες-αξίες: ελευθερία, δημοκρατία, ισότητα, ενότητα της διαφορετικότητας, σε μια ανώτερη σφαίρα αυτό-πραγμάτωσης και αυτό-συνειδησίας. Αυτό μας δίνει την απόλυτη ελευθερία, αυτό-διάθεση, άμεση δημοκρατία, αυτό-νομία, αναρχία, αυτό-πειθαρχία, αυτό-θέσμιση, αυτό-διεύθυνση, αυτό-οργάνωση (εξάλλου, η αυτοοργάνωση είναι ουσία του φαινομένου της ζωής). Και τελικά, την ζωή ως ποίηση και παιχνίδι.
15/3/2013
Δημήτρης Φασόλης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου