Ετυμολογία: Η λέξη
δημοκρατία αποτελείται από τα συνθετικά «δήμος» (το σύνολο ή η συνέλευση
των ανθρώπων που έχουν πολιτικά δικαιώματα) και «κράτος» (δύναμη,
εξουσία, κυριαρχία). Η λέξη «κράτος» είναι μία απροσδόκητα σκληρή λέξη.
Στις λέξεις «μοναρχία» και «ολιγαρχία» το δεύτερο συνθετικό «…άρχω»
σημαίνει κυβερνώ, οδηγώ, κυριαρχώ. Είναι πιθανό ο όρος «δημοκρατία» να
επινοήθηκε από τους δυσφημιστές της που απέρριπταν την πιθανότητα μίας,
ούτως ειπείν, «δημαρχίας». Οποιοσδήποτε κι αν ήταν η αρχική απόχρωση, ο
όρος υιοθετήθηκε από τους Αθηναίους δημοκρατικούς. Ο όρος, πάντως,
ουσιαστικά δηλώνει «το πολίτευμα εκείνο στο οποίο η εξουσία βρίσκεται
στα χέρια της συνέλευσης των εχόντων πολιτικά δικαιώματα»
Αγελαία Δημοκρατία: Το πολίτευμα
που έχουμε σήμερα στην Ελλάδα, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, δεν είναι
φυσικά δημοκρατία. Μόνο οι πολιτικά αφελείς κι ανόητοι, πιστεύουν πλέον
σήμερα το αντίθετο. Στην πραγματικότητα έχουμε ένα αγελαίο πολίτευμα με
τον μανδύα του κοινοβουλευτισμού. Το αγελαίο πολίτευμα δεν απευθύνεται
στη λογική. Δεν θέλει μια οργανωμένη κοινωνία ελεύθερων και υπεύθυνων
πολιτών που συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων.
Θέλει ασύνδετες μάζες και απευθύνεται στα ένστικτα
και κυρίως στο αγελαίο κατώτερο ένστικτο. Εργαλεία που χρησιμοποιεί
(χαρακτηριστικά του αγελαίου μοντέλου) είναι ο υπερσυγκεντρωτισμός, ο
αρχηγισμός, ο ηγετισμός, η τεχνητή πολιτική πόλωση, τα κομματικά
μαντριά, το διαίρει και βασίλευε, η τρομοκρατία, η βία και ο κοινωνικός
αυτοματισμός. Δηλ. κάθε λογής -ισμός.
Η Δημοκρατία, αντίθετα δεν απευθύνεται στα
ένστικτα. Είναι μια ανώτερη λογική διεργασία που απευθύνεται στη λογική.
Γι’ αυτό και είναι ένα ευαίσθητο και εύθραυστο πολίτευμα, σε αντίθεση
με τη δυναμική ροπή προς την ενστικτώδη αγελαία συμπεριφορά.
Παραμένει ένα μοναδικό και εξαιρετικού ενδιαφέροντος πείραμα άμεσης δημοκρατίας, όπου οι άνθρωποι δεν εξέλεγαν αντιπροσώπους για να αποφασίζουν στο όνομά τους, αλλά έπαιρναν οι ίδιοι αποφάσεις νομοθετικού και εκτελεστικού περιεχομένου. Δε συμμετείχε, ωστόσο, το σύνολο του πληθυσμού της πόλης, αλλά το σύνολο αυτών που είχαν πολιτικά δικαιώματα συγκροτούνταν ανεξαρτήτως από οικονομικά θέματα και οι πολίτες συμμετείχαν σε πρωτοφανή κλίμακα. Ποτέ μέχρι τότε τόσο πολλοί άνθρωποι δεν είχαν περάσει τόσο χρόνο αυτοκυβερνώμενοι.
Η άμεση δημοκρατία, γνωστή και υπό τον όρο καθαρή δημοκρατία, αποτελεί έναν τύπο δημοκρατίας και θεωρίας πολιτικών δικαιωμάτων όπου η εξουσία εδράζεται στη συνέλευση όλων των πολιτών που συμμετέχουν σε αυτήν. Αναλόγως με το σύστημα που ισχύει κάθε φορά, η συνέλευση μπορεί να έχει εκτελεστικές εξουσίες, νομοθετικές αρμοδιότητες, να ορίζει και να απολύει αξιωματούχους, καθώς και να δικάζει. Η άμεση δημοκρατία χρησιμοποιείται ως όρος κατ’ αντιδιαστολή με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία (ή έμμεση δημοκρατία), όπου η εξουσία ασκείται από μια ομάδα ανθρώπων, που συνήθως επιλέγεται μέσα από εκλογές ανάδειξης αντιπροσώπων. Ιστορικά εμφανίστηκε πρώτα η άμεση δημοκρατία και ακολούθησε, μετά από περίπου δύο χιλιετίες, η έμμεση.
Μέρος της αθηναϊκής ισχύος προήλθε από την κατοχή ολόκληρης της Αττικής, η οποία, κατά την παράδοση, αποδίδεται στο συνοικισμό του Θησέα. Για όσους ο Θησέας ανήκει εξ ολοκλήρου στη σφαίρα της μυθολογίας, είναι ασαφής ο χρόνος και ο τρόπος της ενοποίησης υπό την Αθήνα. Η Ελευσίνα, π.χ., εμφανίζεται ως ανεξάρτητη πόλη-κράτος τον 8ο αιώνα π.κ.ε. Σύμφωνα με το Θουκυδίδη, ο πληθυντικός της λέξης «αι Αθήναι» αποτελεί μία ένδειξη ότι περισσότεροι οικισμοί συνενώθηκαν για να σχηματίσουν την πόλη.
Ο Σόλων (περίπου το 590 π.κ.ε.) ο Κλεισθένης (508 π.κ.ε.) και ο Εφιάλτης (462 π.κ.ε.) συνέβαλαν στην ανάπτυξη του δημοκρατικού πολιτεύματος. Οι ιστορικοί διαφοροποιούνται ως προς το ποιος δημιούργησε ποιους θεσμούς και ποιος ανάμεσά τους αντιπροσωπεύει ένα πραγματικά δημοκρατικό κίνημα. Συνήθως, η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας αποδίδεται στον Κλεισθένη, αφού οι νόμοι του Σόλωνα καταλύθηκαν από τον Πεισίστρατο και ο Εφιάλτης απλώς βελτίωσε κάποιες ρυθμίσεις του Κλεισθένη.