Ερασιτεχνική Αστρονομία

( ένα άρθρο με χρήσιμες συμβουλές για  αυτούς που...δεν μπορούν να πάρουν τα μάτια τους απ'τον ουρανό...)

του Αντώνη Ροσσολάτου 
πηγή: greekastronomy.gr 

(22/04/2002)

Όλα άρχισαν με μια απλή επιστολή: “Είμαι ένας νέος 20 χρονών και εντελώς καινούριος στον χώρο της αστρονομίας. Ήμουν ανέκαθεν γοητευμένος με τον έναστρο ουρανό και το Σύμπαν. Ποια πρέπει να είναι τα πρώτα μου βήματα για να εισέλθω δυναμικά σ’ αυτόν τον επιστημονικό χώρο, έτσι ώστε να μπορέσω να αξιοποιήσω ορθά και μεθοδικά το χρόνο που χρειάζεται για να γίνω ένας σωστός ερασιτέχνης αστρονόμος;”

Καλή ερώτηση, που δικαιούται μια σφαιρική απάντηση κάτι που οι περισσότεροι πρωτάρηδες δεν βρίσκουν. Αρκετοί αρχάριοι εξοργίζονται ύστερα από αδέξιες και σπασμωδικές κινήσεις με τις οποίες οδηγούνται σε αδιέξοδο και απογοήτευση. Τέτοιες εμπειρίες, ευρύτατα διαδεδομένες, δημιούργησαν γενικά άσχημες εντυπώσεις στο ευρύ κοινό πως η Αστρονομία είναι ένα δύσκολο χόμπι με το οποίο δεν αξίζει κανείς να ασχοληθεί. Όμως, όλες αυτές οι αντιλήψεις είναι τελείως λανθασμένες.


Οι περισσότερες ερασιτεχνικές ενασχολήσεις που υποστηρίζονται από περιοδικά και οργανωμένους συλλόγους, έχουν αναπτύξει τρόπους καλωσορίσματος και προσανατολισμού των νεοφερμένων. Γιατί δεν συμβαίνει αυτό και στην ερασιτεχνική αστρονομία; Για τους αρχάριους θα ήταν σημαντικότερο να ακολουθήσουν το σωστό δρόμο καθοδηγούμενοι ορθά από την αρχή.

Το Greek Astronomy Club και το e-telescope θα προσπαθήσουν να υποδείξουν, σε όσους βέβαια νιώθουν την ανάγκη, τη σωστή οδό, προκειμένου ο ερασιτέχνης αστρονόμος να αρχίσει με όρεξη και διάθεση που θα ωφελήσει τόσο τον εαυτό του όσο και γενικά την επιστήμη της Αστρονομίας.

Εμπλουτίστε τη βιβλιοθήκη σας 

Η Αστρονομία είναι ένα εκπαιδευτικό χόμπι. Η χαρά και το πάθος κορυφώνεται με τις πνευματικές ανακαλύψεις και τις γνώσεις που προσφέρει ο έναστρος νυχτερινός ουρανός. Αν δεν έχετε όμως τη δυνατότητα να συμβουλευτείτε κάποιο ειδικό βιβλιοπωλείο ή κάποιον πιο προχωρημένο σε θέματα αστρονομίας, τότε πρέπει να πραγματοποιήσετε μόνοι σας αυτές τις ανακαλύψεις και εμπειρίες. Με απλά λόγια, πρέπει να αυτοδιδαχτείτε.

Για τους πρωτάρηδες το πιο χρήσιμο αστρονομικό εργαλείο είναι αναμφισβήτητα κάποια ειδική βιβλιοθήκη ή ένα καλό βιβλιοπωλείο, από το οποίο θα μπορείτε να προμηθευτείτε διάφορους αστρονομικούς τίτλους. Ανατρέξτε στα ράφια με αστρονομικά περιεχόμενα για ουράνιους οδηγούς και χάρτες. Ψάξτε για βοηθήματα από τα οποία θα μάθετε για τα άστρα του ουράνιου θόλου. Σας συνιστούμε τον Αστροχάρτη του Skymap που μπορείτε να κατεβάσετε και από το Greek Astronomy Club και στο link “Αστροεφημερίδα”.

Ο πρώτος στόχος πολλών αναγνωστών, κρίνοντας από τα email, είναι να αναθέσουν την εκπαίδευσή τους σε κάποιο άλλο άτομο. Αυτό μπορεί να ακούγεται ωραία και βολικό και να βοηθάει αρκετά στην εκμάθηση. Σπάνια όμως, ο εκπαιδευτής θα γνωρίζει τι ακριβώς χρειάζεστε σε κάθε συγκεκριμένη στιγμή. Χίλιες φορές προτιμότερο λοιπόν, να αυτοδιδαχτείτε με βιβλία και προσωπική εργασία και να γίνετε μέλος στο Greek Astronomy Club που σας εγγυάται πλήρη μόρφωση και βοήθεια για τους λάτρες του νυχτερινού ουρανού.

Εκμάθηση του ουρανού με γυμνό μάτι

Η αστρονομία είναι υπαίθριο χόμπι. Βγείτε στο ξέφωτο και σταθείτε κάτω από τον έναστρο ουρανό, κατά προτίμηση στην ύπαιθρο και όταν δεν έχει Σελήνη. Το Greek Astronomy Club σας προσφέρει κάθε μήνα λεπτομερέστατες πληροφορίες για όλα τα ουράνια σώματα που αξίζει να δείτε. Παράλληλα, συμβουλευόμενοι ορισμένα βιβλία τα οποία θα σας προσφέρουν γνώσεις για τη μυθολογία και τη σημερινή πραγματικότητα των αστερισμών, θα είστε ικανοί να κατανοήσετε πως μεταβάλλονται στη διάρκεια των εποχών. Ακόμη κι αν δε προχωρήσετε περαιτέρω σε θέματα αστρονομίας, μόνο και μόνο η ικανότητα να στρέψετε το βλέμμα σας προς τον ουρανό και να πείτε: “Να, εκεί βρίσκεται ο Arcturus,” θα σας προσφέρει ένα αίσθημα ικανοποίησης, ότι κι εσείς παίζετε κάποιο ρόλο σ’ αυτό το αχανές Σύμπαν.


Μην βιάζεστε να αγοράσετε τηλεσκόπιο 

Αρκετά χόμπι απαιτούν μια οικονομική άνεση. (π.χ. δεν μπορείτε να κάνετε Surf στις παραλίες χωρίς την ειδική σανίδα). Η αστρονομία είναι ένα χόμπι γνώσεων και δεν απαιτεί πολλά έξοδα. Αντίθετα όμως, δαπανώντας αρκετά χρήματα δεν είναι απόλυτο ότι θα πετύχετε και πάλι ικανοποιητικά αποτελέσματα.

Αυτή η νοοτροπία είναι το πιο συνηθισμένο σφάλμα των ερασιτεχνών. Οι μισοί από αυτούς που επικοινωνούν μαζί μας ρωτούν: “Τι μπορώ να δω με το τηλεσκόπιό μου;” Θεωρούν ότι επενδύοντας χρήματα για την αγορά αστρονομικών οργάνων είναι και το ουσιώδες πρώτο βήμα τους.

Αυτός δεν είναι ο σωστός τρόπος. Πριν χρησιμοποιήσετε το τηλεσκόπιό σας θα πρέπει: 

1. να έχετε την ικανότητα αναγνώρισης όλων των αντικειμένων που φαίνονται με γυμνό οφθαλμό, 2. να μπορείτε να εντοπίσετε συγκεκριμένα αντικείμενα με τη βοήθεια ενός Αστροχάρτη, 3. τέλος, να γνωρίσετε τις δυνατότητες του τηλεσκοπίου σας και να έχετε προετοιμαστεί κατάλληλα για το ουράνιο σώμα που προσπαθείτε να αναγνωρίσετε και να μελετήσετε.

Ο πιο επιτυχημένος ερασιτέχνης αστρονόμος είναι εκείνος που ξεκίνησε με τον λιγότερο εξοπλισμό. Όσο μεγαλύτερη είναι η έλλειψη εργαλείων, τόσο περισσότερη προσπάθεια χρειάζεστε στη μελέτη, χρησιμοποίηση χαρτών και στον “μικροσυντονισμό” της όρασής σας στη διάρκεια της παρατήρησης. Οι γνώσεις αυτές θα σας χρειαστούν οπωσδήποτε πριν ακόμα αγοράσετε οτιδήποτε.

Αρχή με Κιάλια

Ένα ζευγάρι κιάλια είναι το ιδεώδες “πρώτο τηλεσκόπιο” για πολλούς και διάφορους λόγους. Με αυτά μπορείτε να εντοπίσετε εύκολα τα ουράνια σώματα, λόγω του ευρύτατου οπτικού πεδίου τους, ενώ τα τηλεσκόπια μεγεθύνουν μονάχα κάποιο δύσκολο και αμυδρό στίγμα λόγω στενού οπτικού πεδίου και μεγάλου ποσοστού ενίσχυσης. Επίσης, το είδωλο στα κιάλια είναι ορθό, δηλαδή το επάνω μέρος είναι πράγματι η επάνω πλευρά του ουρανού, ενώ στο τηλεσκόπιο ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Εκτός από τις διαφορές στα τεχνικά χαρακτηριστικά, είναι αρκετά ανέξοδο και μεταφέρετε εύκολα.

Η χρήση τους εμφανίζει εκπληκτικά αποτελέσματα. Συνήθως η “μεγεθυντική ισχύ” των κιαλιών (7Χ – 10Χ) βελτιώνουν κατά πολύ την οπτική απόδοση. Με απλά λόγια, σε “φέρνουν” κοντά στο αντικείμενο με πολύ χαμηλό κόστος – μια σωστή και συμφέρουσα αναλογία. Για την αστρονομία, όσο μεγαλύτεροι είναι οι εμπρόσθιοι φακοί τόσο το καλύτερο. Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει και η υψηλή οπτική ποιότητα. Οποιοδήποτε όμως, είδος διόπτρων (κιάλια) και να αγοράσετε είναι αρκετό για ένα καλό ξεκίνημα.

Λάβετε σοβαρά υπόψη χάρτες και εκπαιδευτικά βιβλία 

Όταν λοιπόν αποκτήσετε κιάλια, με ποιον τρόπο θα τα χρησιμοποιήσετε; Μπορείτε να δείτε τη Σελήνη και να σαρώσετε όλο τον ουράνιο θόλο. Αυτό θα κρατήσει για ελάχιστο χρονικό διάστημα, ωσότου η μονοτονία θα σας κουράσει αφάνταστα. Αν όμως έχετε μάθει τους αστερισμούς και συνάμα προμηθευτείτε ή εκτυπώσετε τον Αστροχάρτη της Skymap, τα κιάλια θα σας απασχολούν συνεχώς δίνοντάς σας όλο και περισσότερες δυνατότητες. Π.χ. θα μπορέσετε να δείτε τα 109 ουράνια αντικείμενα του Messiers (αν βρίσκεστε βέβαια κάτω από πολύ σκοτεινό ουρανό). Ο κατάλογος Messier αποτελείται από νεφελώματα, γαλαξίες και σμήνη αστέρων τα οποία καταχωρήθηκαν από τον αστρονόμο Charles Messier στα τέλη του 18ου αιώνα. Με τα κιάλια μπορείτε να παρατηρήσετε τις μεταβαλλόμενες θέσεις των δορυφόρων του Δία και τις φάσεις της Αφροδίτης. Επίσης έχετε τη δυνατότητα να διακρίνετε αρκετούς κρατήρες, πεδιάδες και όρη της Σελήνης. Τα διπλά άστρα και οι εντυπωσιακοί μεταβλητοί αστέρες συμπληρώνουν τη φαντασμαγορική νυχτερινή περιπλάνηση του ουρανού με κιάλια. Όλα τα παραπάνω είναι δυνατά μόνο σε συνθήκες απόλυτου σκότους με διαυγή ουρανό μακριά από τη φωτορύπανση της πόλης και γίνονται πιο ουσιώδη όταν βέβαια μάθετε τι ακριβώς παρατηρείτε.

Ο ναυτικός χρειάζεται έναν χάρτη υψηλής ποιότητας και πιστότητας. Αυτό ακριβώς χρειάζεται και ένας ερασιτέχνης αστρονόμος. Εκλεκτοί χάρτες προσφέρουν τη γοητεία της αναζήτησης των μυστηριωδών ουράνιων αντικειμένων στο βασίλειο του Σύμπαντος. Αρκετά βιβλία περιγράφουν ποια αντικείμενα πρέπει να αναζητήσετε και τη φύση αυτών που εντοπίζετε. Εξάλλου, η επιδεξιότητα που θα αναπτύξετε χρησιμοποιώντας τους χάρτες, τα ειδικά βοηθήματα και τον Αστροχάρτη του Skymap, παράλληλα, με τα κιάλια, θα είναι αρκετή ώστε να εργαστείτε αργότερα σωστά με κάποιο καλό τηλεσκόπιο.

Γνωρίστε άλλους ερασιτέχνες 

Η αυτοδιδαχή είναι σημαντική για όσο διάστημα αντέξει, αλλά δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να μοιράζεστε τα ενδιαφέροντά σας με κάποιους άλλους. Σε άλλες χώρες, όπως στις Η.Π.Α, στην Αγγλία, στη Γερμανία, κ.α. υπάρχουν πολυάριθμοι σύλλογοι αστρονομίας. Στην Ελλάδα όμως, οι σύλλογοι είναι λίγοι και πολύ δύσκολο να βοηθήσουν όλους τους ενδιαφερόμενους. Είναι λογικό να επικρατεί σύγχυση στον τομέα της αστρονομίας με αποτέλεσμα τη μη άνθηση του τομέα στη χώρα μας. Πιστεύουμε όμως, ότι κάποια στιγμή αυτό το δυσάρεστο γεγονός θα εκλείψει και ο συγκεκριμένος χώρος θα οργανωθεί από την πολιτεία και τους πολίτες της.

Τώρα, με το Internet τα πράγματα είναι πιο ευνοϊκά για τους ερασιτέχνες. Άσχετα από το γεγονός ότι εντός Ελλάδος παραμένουμε ακόμα ουραγοί, η πρόσβαση στο παγκόσμιο διεθνές δίκτυο Internet προσδίδει ισχυρά εφόδια στα άτομα που πραγματικά θέλουν να μάθουν αστρονομία. Η οργάνωση στο Internet είναι εξαιρετικής ποιότητας, ένας από τους πιο οργανωμένους χώρους και προσφέρει πλούσιες γνώσεις (πάντα στην Αγγλική γλώσσα), βοηθήματα, νέα και εκτός όλων των άλλων έμμεση επαφή με άλλους ενδιαφερόμενους. Το μόνο κύριο μέλημά σας, εκτός του ότι πρέπει να έχετε έναν προσωπικό υπολογιστή, είναι η αγορά ενός modem και η εγγραφή σας σε κάποιο ελληνικό Provider.

Πριν την απόφαση αγοράς τηλεσκοπίου

Όταν νιώσετε έτοιμοι και είστε σε θέση (οικονομική) για την αγορά ενός καλού τηλεσκοπίου, θα πρέπει να αφιερώσετε αρκετές ώρες αναζήτησης. Υπάρχουν πολλών τηλεσκόπια και θα πρέπει οπωσδήποτε να μάθετε όλες τις δυνατότητές τους, ώστε να διαλέξετε το ιδανικότερο για τις απαιτήσεις σας.

Δεν είναι καιρός για παζάρια στην ποιότητα. Αποφύγετε τις απομιμήσεις των οπτικών ειδών από μη εξειδικευμένα καταστήματα, που μπορούν να προκαλέσουν ανεπανόρθωτες βλάβες στα μάτια σας. Το τηλεσκόπιο που θα διαλέξετε πρέπει να τηρεί δύο βασικές προϋποθέσεις. Πρώτον, να έχει σταθερή και ομαλά κινούμενη βάση στήριξης και δεύτερον να περιέχει φακούς υψηλής ποιότητας με περιορισμένη περίθλαση. Ίσως να επιθυμείτε μεγάλο διάφραγμα (όσο μεγαλύτερο είναι το εμπρόσθιο διάφραγμα τόσο καλύτερο και το τηλεσκόπιο) αλλά μην παραμελείτε τον παράγοντα μεταφοράς. Δεν πρέπει να είναι υπέρβαρο και δυσκίνητο για ευνόητους λόγους. Γιατί όπως αναφέρει μια παλιά έκφραση: “Το καλύτερο τηλεσκόπιο είναι το πιο εύχρηστο”.

Δεν διαθέτετε ακόμη τα ανάλογα χρήματα; Αποταμιεύστε τα και χρησιμοποιείστε κιάλια για άλλον έναν χρόνο, κάτι που σίγουρα δε θα μετανιώσετε ποτέ. Είναι ανόητο να “πετάξετε” τόσα χρήματα για τηλεσκόπιο δεύτερης διαλογής το οποίο σίγουρα θα σας απογοητεύσει. Ή ακόμη σκεφτείτε να κατασκευάσετε ένα δικό σας, κάτι που σύντομα θα μάθετε στο Greek Astronomy Club.

Μειώνοντας τον εγωισμό

Η αστρονομία διδάσκει υπομονή και πραότητα – και είναι καλύτερα να είστε προετοιμασμένοι ώστε να μάθετε αυτές τις αρετές. Δεν ευθύνεστε και ούτε μπορείτε να κάνετε κάτι όταν σύννεφα καλύπτουν το απόμακρο ουράνιο σώμα που τόσο επιθυμούσατε να παρατηρήσετε ή όταν έχετε προετοιμαστεί για το γεγονός του μήνα και ξεσπά αιφνίδια μπόρα. Το Σύμπαν δεν πρόκειται να υπακούσει στις επιθυμίες μας, εμείς πρέπει να υπακούμε στους νόμους του Σύμπαντος.

Τα περισσότερα αστρονομικά αντικείμενα βρίσκονται εντός πεδίου δράσης όλων των τηλεσκοπίων, ανεξάρτητα από τη διάμετρό τους και μπορούν εύκολα να παρατηρηθούν. Τις πιο πολλές φορές θα “κυνηγάτε” πολύ αμυδρά και μικρά ουράνια σώματα. Αν βέβαια κάποιο σώμα βρεθεί εκτός οπτικής ακτίνας δράσης τότε η μόνη λύση είναι η TV και το Internet.

Αναπαυτείτε και διασκεδάστε

Δεν καταφέρνετε απολύτως τίποτα χάνοντας την ψυχραιμία σας και ξεσπώντας επάνω στο τηλεσκόπιο, το οποίο κάνει όσο το δυνατόν καλύτερα τη δουλεία του. Τελειότητα δεν υπάρχει, όσα και αν πληρώσετε. Μην αγχώνετε τον εαυτό σας με το να καθαρίζετε συνεχώς τους φακούς και το κάτοπτρο νομίζοντας ότι ευθύνονται αυτά για τυχόν οπτικές ανωμαλίες.

Το σημαντικότερο είναι να μη νιώσετε ποτέ καταπιεστικά σ’ αυτό το πολύ χρήσιμο έργο που διεκπεραιώνετε.