{ Η απόλυτη ισότητα των εισοδημάτων κάθε μορφής
είναι απαραίτητη για πολλούς λόγους. Ένας από τους κυριότερους είναι η
ανάγκη να καταστραφεί η οικονομική νοοτροπία και όλο το σύστημα ψυχικών
κινήτρων και «αξιών» που είναι συνυφασμένο μαζί της. Αυτό το
σύστημα το εδημιούργησε και το επέβαλε ο καπιταλισμός -και ο μαρξισμός
το εγκολπώθηκε τελικά περίπου αμετάβλητο. Το κεντρικό του σημείο είναι η
ιδέα ότι ο σκοπός της κοινωνικής ζωής είναι η απεριόριστη ανάπτυξη των
παραγωγικών δυνάμεων, του «εθνικού προϊόντος» και του «εθνικού πλούτου».
Αυτή η απεριόριστη ανάπτυξη έχει γίνει το "φετίχ" της σύγχρονης
κοινωνίας -είτε σαν απόλυτος σκοπός, είτε σαν το απόλυτο μέσο για να
φτάσουμε στην απελευθέρωση του ανθρώπου (αυτή είναι η μαρξιστική
παραλλαγή). Κεντρικό σημείο τού συστήματος αξιών, συνυφασμένο μ’ όλο το
κοινωνικό σύστημα -στη Δύση όπως και στην Ανατολή- και βασικό μέσο
συντήρησης του συστήματος αυτού. Γιατί το μόνο που το σύστημα μπορεί να
δώσει στους ανθρώπους είναι λίγα περισσότερα πλαστικά είδη κάθε χρόνο
-είτε υλικής μορφής, είτε «πολιτιστικής»- μια πιο μεγάλη ή έγχρωμη
τηλεόραση κτλ. Δεν έχει τίποτα άλλο να δώσει. Και δε μπορεί να στηριχτεί
-έξω απ' τα όπλα- παρά μόνο σ’ αυτό.
[...] ο οικονομικός ανταγωνισμός μέσα στην κοινωνία υπάρχει επειδή, και έχει σαν προϋπόθεση το ότι, οι κοινωνικοί θεσμοί αντικειμενικά επιτρέπουν την οικονομική ανισότητα, και το σύστημα αξιών το καθιερωμένο αξιολογεί θετικά αυτούς που «έχουν» ή «κερδίζουν» και αρνητικά τους άλλους. Αισθάνεστε εσείς μειωμένος ή κατώτερος, επειδή έχετε μία σύζυγο και όχι τέσσερις; Αν ζούσαμε σε μουσουλμανική χώρα, ίσως να αισθανόσαστε. Σε μας ούτε είναι δυνατό ούτε έχει αξία. Υπήρξε εποχή, όχι τόσο μακρινή, που πολλοί άνθρωποι μπορούσαν να σκοτώσουν ή να κάνουν οποιαδήποτε ατιμία, για να τους δώσει ο βασιλιάς τίτλο ευγενείας. Εμείς σήμερα θα γελούσαμε με αυτήν την ιδέα (εκτός ίσως από μερικούς ηλιθίους). Δε γελάμε όμως, όταν κάποιος είναι έτοιμος να σκοτώσει ή να κάνει οποιαδήποτε βρωμιά για να κερδίσει μερικά εκατομμύρια. Εκείνο που χρειάζεται είναι να γίνει η ιδέα «Εγώ κερδίζω περισσότερα από σένα», τόσο γελοία όσο και η ιδέα: «εγώ είμαι καλύτερος από σένα γιατί η προγιαγιά μου κοιμήθηκε με το βασιλιά που έκανε τον προπαππού μου βαρώνο». }
Ο (ΕΠΑΝ)ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΩΣ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ (ΑΥΤΟ)ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (ΚΑΙ ΑΡΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ) ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ.
Αποσπάσματα "προβοκατόρικης" συνέντευξης του Κορνήλιου Καστοριάδη στα ΝΕΑ το 1975 (που φυσικά δεν δημοσιεύτηκε ποτέ... - το γιατί, μπορεί πολύ εύκολα να το καταλάβει ο οποιοσδήποτε μόλις τη διαβάσει). Από το βιβλίο Το Επαναστατικό Πρόβλημα Σήμερα (εκδόσεις Ύψιλον / Βιβλία, Αθήνα 1984). Οι τίτλοι και οι τονισμοί δικοί μου. (από εμάς: τα έχουμε επισημάνει με κόκκινο χρώμα)
1. Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ
H βασική διαίρεση σ' όλες τις σημερινές κοινωνίες -ανατολικές και δυτικές- δεν είναι πια η διαίρεση ανάμεσα σε ιδιοκτήτες και μή ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, αλλά η διαίρεση ανάμεσα στους διευθύνοντες και τους εκτελεστές. [...] Και αυτή η διαίρεση δεν υπάρχει μόνο μέσα στην παραγωγή, με τη στενή έννοια, αλλά μέσα σ' ολους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.
Φυσικά ο πυρήνας της βρίσκεται αρχικά στην παραγωγή. Μέσα στον χώρο της παραγωγής δημιουργείται κοινωνικοϊστορικά η βασική καπιταλιστική σχέση. Ο παλιός τεχνίτης, π.χ. μέσα στο στενό του παραδοσιακό πλαίσιο, ερύθμιζε ο ίδιος τη δουλειά του, ήταν μάστορας της δουλειά του. Αυτό που αμέσως επιβάλλει ο καπιταλισμός δεν είναι μόνο ο χωρισμός του εργάτη από τα μέσα παραγωγής, αλλά ο χωρισμός του από τη διεύθυνση της εργασίας του και τελικά, στο όριο, ο χωρισμός του, κατά κάποιον τρόπο, απ' τον ίδιο τον εαυτό του. [...] Μπαίνοντας στο εργοστάσιο ο τεχνίτης δεν χάνει μόνο τα εργαλεία του και το μαγαζί του, χάνει τη διεύθυνση της εργασίας του, χάνει κάθε πρωτοβουλία, χάνει μέχρι και το δικαίωμα να αποφασίσει αν μια κίνηση θα την κάνει έτσι ή αλλιώς.
[...] Βαθμιαία, αυτή πρωταρχική καπιταλιστική σχέση επεκτείνεται σ' όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Μπορεί π.χ. να το δει κανείς καθαρά στην πολιτική ζωή, στις πολιτικές οργανώσεις και κόμματα.
[...] Αλλά αυτό που θέλω να υπογραμμίσω εδώ και τώρα, είναι η αναλογική επανάληψη και αναπαραγωγή αυτής της ίδιας βασικής σχέσης σ' όλους τους κοινωνικούς τομείς. Κοιτάξτε π.χ., ακόμα, την εκπαίδευση, τη σημερινή καπιταλιστική εκπαίδευση (άσχετα με το αν έχει κι αυτή αρχίσει να καταρρέει σαν θεσμός και τύπος εκπαίδευσης).
Ο μαθητής ή ο σπουδαστής θεωρείται σαν ένα παθητικό στοιχείο, στο οποίο ο δάσκαλος ή ο καθηγητής επιβάλλει ένα ορισμένο ποσό γνώσεων. Ο μαθητής είναι εκτελεστής, συμμετέχει σαν απλός εκτελεστής σε μια παραγωγική διαδικασία που σκοπός της είναι να "παραχθεί" ο ίδιος σαν έτοιμο προϊόν τούτου ή εκείνου του τύπου και της ποιότητας (απόφοιτος Δημοτικού ή Γυμνασίου, πτυχιούχος με τέτοια ειδίκευση κτλ.). Σ' όλη αυτή τη διαδικασία δεν υποτίθεται να έχει καμιά πρωτοβουλία, έχει να μάθει αυτά που του λένε, τελεία και παύλα.
[...] Ο σοσιαλισμός προϋποθέτει βέβαια την απαλλοτρίωση των καπιταλιστών, αλλά προϋποθέτει κύρια και κεντρικά την άσκηση της εξουσίας, αυτόνομα, από τις αυτοοργανωμένες μάζες. Με άσκηση της εξουσίας δεν εννοούμε μόνο την άσκηση της πολιτικής εξουσίας με τη στενή έννοια του όρου, αλλά της εξουσίας πάνω σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και οργάνωσης: στην παραγωγή, στην οικονομία, στην παιδεία, στη διοίκηση κτλ.
[...] Αυτή την άσκηση της εξουσίας, αυτόνομα, απ' τις αυτοοργανωμένες μάζες, την ονόμασα απ' το 1947-48 εργατική διεύθυνση (συλλογική) της παραγωγής. Είναι προφανές ότι συνεπάγεται τη ριζική καταστροφή των παραγωγικών σχέσεων όπως υπάρχουν σήμερα και όλων των ανάλογων μορφών οργάνωσης των κοινωνικών σχέσων των ανθρώπων, σε όλους τους τομείς, και την ανοικοδόμησή τους.
2. Η ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΓΚΗ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΜΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΦΤΙΑΓΜΕΝΗΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΕΙ ΤΗ ΔΟΥΛΕΊΑ
Αλλά μια άλλη, εξίσου βασική, συνέπεια πρέπει να τονιστεί. Είναι η ανάγκη καταστροφής της καπιταλιστικής τεχνικής. Γιατί τα εργαλεία που έχει εισάγει στην παραγωγή, αλλά και παντού, ο καπιταλισμός, δεν είναι κοινωνικά ουδέτερα "τεχνικά μέσα" που θα μπορούσαν να μπουν εξίσου πρόσφορα στην υπηρεσία μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας. Ανταποκρίνονται στην αναγκαία τάση του καπιταλισμού να περιορίζει όσο το δυνατό περισσότερο την κυριαρχία και την πρωτοβουλία του ανθρώπου πάνω στη δουλειά του. Αυτή την τάση δεν την "εξυπηρετούν" εξωτερικά: την εκφράζουν και την ενσωματώνουν.
Όταν λοιπόν μιλάμε για αυτοδιεύθυνση, όχι τυπική αλλά ουσιαστική, πρέπει τούτο να μας είναι τελείως ξεκάθαρο: είναι αδιανόητος σοσιαλισμός (και αυτοδιεύθυνση μέσα σ' ένα εργοστάσιο όπου υπάρχουν "αλυσίδες παραγωγής" και "αλυσίδες συναρμολόγησης". Γιατί μέσα σε μια τέτοια "τεχνική" κατάσταση, όπως το ξέρουμε όλοι (κι όπως το έδειξε στους "Μοντέρνους Καιρούς" ο Σαρλώ) κατ' ανάγκην ο άνθρωπος είναι δούλος της μηχανής, του τερατώδους μηχανικού συστήματος.
Φυσικά, μπορεί να πει κανείς πως σ' ένα αυτοδιευθυνόμενο εργοστάσιο οι εργάτες θα αποφασίσουν να μειωθεί και να γίνει πιο ανθρώπινος ο ρυθμός της εργασίας -η ταχύτητα της "αλυσίδας"- και άλλα ανάλογα. Αλλά αυτά όλα είναι περιφερειακά, για να μην πούμε επιφανειακά. Το κεντρικό είναι η ίδια αυτή η "αλυσίδα" και γενικότερα το σύνολο του σημερινού "τεχνικού πολιτισμού". Αν οι αυτοδιευθυνόμενοι παραγωγοί περιοριστούν να τού κάνουν εξωτερικούς καλλωπισμούς δεν θα αλλάξει κατ' ουσίαν τίποτα σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση - και σύντομα η ίδια η αυτοδιεύθυνση θα καταρρεύσει "από μέσα". Για να αλλάξει πραγματικά η παραγωγή, η ζωή των ανθρώπων και η στάση τους απέναντι στην κοινωνία, πρέπει να αλλάξει η σχέση των ανθρώπων με την εργασία τους, δηλαδή να αισθάνονται την εργασία τους σαν δική τους. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι κυριαρχούν στις μηχανές κι όχι οι μηχανές στους ανθρώπους. Και αυτό συνεπάγεται άμεσα: άλλη οργάνωση της δουλειάς και άλλου είδους μηχανές.
Δεν είναι νοητή μια αυτοδιευθυνόμενη κοινωνία όπου το ποιές και τί είδους μηχανές θα κατασκευαστούν, να αποφασίζεται ερήμην εκείνων που θα τις δουλέψουν.
3. Η ΠΛΗΡΗΣ ΕΞΙΣΩΣΗ ΤΩΝ ΜΙΣΘΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ ΩΣ ΚΑΙΡΙΟ ΧΤΥΠΗΜΑ ΣΤΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΣΜΟ
[...] Ένα συναφές θέμα είναι το θέμα της διαφοράς των εισοδημάτων. Για μένα, είναι σίγουρο και φανερό ότι βασική προϋπόθεση για να υπάρξη και να μπορέσει να λειτουργήσει λογικο-οικονομικά και πολιτικο-κοινωνικά μια σοσιαλιστική αυτοδιευθυνόμενη κοινωνία είναι η απόλυτη ισότητα των μισθών και εισοδημάτων κάθε φύσης. Εννοώ ισότητα απόλυτη του μισθού του οδοκαθαριστή και του πιο ειδικευμένου χειρουργού ή μηχανικού -εφ' όσον εξακολουθούν και υπάρχουν απ’ τη μία οδοκαθαριστές κι από την άλλη χειρουργοί. Γιατί, φυσικά, η μεταμόρφωση, ο μετασχηματισμός της κοινωνίας δεν είναι δυνατός σε πιο μακροχρόνια προοπτική, παρά με το ξεπέρασμα της κρυσταλλωμένης κατανομής της εργασίας, της διαίρεσης και της αντίθεσης ανάμεσα στη χειρωνακτική και στη διανοητική εργασία.
Η απόλυτη ισότητα των εισοδημάτων κάθε μορφής είναι απαραίτητη για πολλούς λόγους. Ένας από τους κυριότερους είναι η ανάγκη να καταστραφεί η οικονομική νοοτροπία και όλο το σύστημα ψυχικών κινήτρων και «αξιών» που είναι συνυφασμένο μαζί της. Αυτό το σύστημα το εδημιούργησε και το επέβαλε ο καπιταλισμός -και ο μαρξισμός το εγκολπώθηκε τελικά περίπου αμετάβλητο. Το κεντρικό του σημείο είναι η ιδέα ότι ο σκοπός της κοινωνικής ζωής είναι η απεριόριστη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, του «εθνικού προϊόντος» και του «εθνικού πλούτου». Αυτή η απεριόριστη ανάπτυξη έχει γίνει το "φετίχ" της σύγχρονης κοινωνίας -είτε σαν απόλυτος σκοπός, είτε σαν το απόλυτο μέσο για να φτάσουμε στην απελευθέρωση του ανθρώπου (αυτή είναι η μαρξιστική παραλλαγή). Κεντρικό σημείο τού συστήματος αξιών, συνυφασμένο μ’ όλο το κοινωνικό σύστημα -στη Δύση όπως και στην Ανατολή- και βασικό μέσο συντήρησης του συστήματος αυτού. Γιατί το μόνο που το σύστημα μπορεί να δώσει στους ανθρώπους είναι λίγα περισσότερα πλαστικά είδη κάθε χρόνο -είτε υλικής μορφής, είτε «πολιτιστικής»- μια πιο μεγάλη ή έγχρωμη τηλεόραση κτλ. Δεν έχει τίποτα άλλο να δώσει. Και δε μπορεί να στηριχτεί -έξω απ' τα όπλα- παρά μόνο σ’ αυτό.
[...] Εγώ μιλάω γι' αυτό που θα πρέπει να γίνει αμέσως σε περίπτωση κοινωνικής μετατροπής. Η εξίσωση όλων των μισθών και εισοδημάτων είναι, κατά τη γνώμη μου, ένα απ’ τα πρώτα μέτρα που θα πρέπει να πάρουν τα εργατικά και άλλα συμβούλια. Έτσι, που αυτό το μέτρο δε θα είναι μακρινό αποτέλεσμα, αλλά αρχικό μέσον για να καταργηθεί, να κοπεί σύρριζα η «οικονομική» ή «οικονομιστική» νοοτροπία, αυτή που μας κάνει να θέλουμε να πάρουμε περισσότερα απ’ τους άλλους ή να θέλουμε να πάρουμε την τάδε θέση για να πάρουμε περισσότερο απ’ τους άλλους. «Το εμόν και το σόν, το ψυχρόν τούτο ρήμα».
[...] ο οικονομικός ανταγωνισμός μέσα στην κοινωνία υπάρχει επειδή, και έχει σαν προϋπόθεση το ότι, οι κοινωνικοί θεσμοί αντικειμενικά επιτρέπουν την οικονομική ανισότητα, και το σύστημα αξιών το καθιερωμένο αξιολογεί θετικά αυτούς που «έχουν» ή «κερδίζουν» και αρνητικά τους άλλους. Αισθάνεστε εσείς μειωμένος ή κατώτερος, επειδή έχετε μία σύζυγο και όχι τέσσερις; Αν ζούσαμε σε μουσουλμανική χώρα, ίσως να αισθανόσαστε. Σε μας ούτε είναι δυνατό ούτε έχει αξία. Υπήρξε εποχή, όχι τόσο μακρινή, που πολλοί άνθρωποι μπορούσαν να σκοτώσουν ή να κάνουν οποιαδήποτε ατιμία, για να τους δώσει ο βασιλιάς τίτλο ευγενείας. Εμείς σήμερα θα γελούσαμε με αυτήν την ιδέα (εκτός ίσως από μερικούς ηλιθίους). Δε γελάμε όμως, όταν κάποιος είναι έτοιμος να σκοτώσει ή να κάνει οποιαδήποτε βρωμιά για να κερδίσει μερικά εκατομμύρια. Εκείνο που χρειάζεται είναι να γίνει η ιδέα «Εγώ κερδίζω περισσότερα από σένα», τόσο γελοία όσο και η ιδέα: «εγώ είμαι καλύτερος από σένα γιατί η προγιαγιά μου κοιμήθηκε με το βασιλιά που έκανε τον προπαππού μου βαρώνο».
Κορνήλιος Καστοριάδης
Tο διαβάσαμε στον ΥΠΝΟΒΑΤΗ
[...] ο οικονομικός ανταγωνισμός μέσα στην κοινωνία υπάρχει επειδή, και έχει σαν προϋπόθεση το ότι, οι κοινωνικοί θεσμοί αντικειμενικά επιτρέπουν την οικονομική ανισότητα, και το σύστημα αξιών το καθιερωμένο αξιολογεί θετικά αυτούς που «έχουν» ή «κερδίζουν» και αρνητικά τους άλλους. Αισθάνεστε εσείς μειωμένος ή κατώτερος, επειδή έχετε μία σύζυγο και όχι τέσσερις; Αν ζούσαμε σε μουσουλμανική χώρα, ίσως να αισθανόσαστε. Σε μας ούτε είναι δυνατό ούτε έχει αξία. Υπήρξε εποχή, όχι τόσο μακρινή, που πολλοί άνθρωποι μπορούσαν να σκοτώσουν ή να κάνουν οποιαδήποτε ατιμία, για να τους δώσει ο βασιλιάς τίτλο ευγενείας. Εμείς σήμερα θα γελούσαμε με αυτήν την ιδέα (εκτός ίσως από μερικούς ηλιθίους). Δε γελάμε όμως, όταν κάποιος είναι έτοιμος να σκοτώσει ή να κάνει οποιαδήποτε βρωμιά για να κερδίσει μερικά εκατομμύρια. Εκείνο που χρειάζεται είναι να γίνει η ιδέα «Εγώ κερδίζω περισσότερα από σένα», τόσο γελοία όσο και η ιδέα: «εγώ είμαι καλύτερος από σένα γιατί η προγιαγιά μου κοιμήθηκε με το βασιλιά που έκανε τον προπαππού μου βαρώνο». }
Ο (ΕΠΑΝ)ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΩΣ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ (ΑΥΤΟ)ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (ΚΑΙ ΑΡΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ) ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ.
Αποσπάσματα "προβοκατόρικης" συνέντευξης του Κορνήλιου Καστοριάδη στα ΝΕΑ το 1975 (που φυσικά δεν δημοσιεύτηκε ποτέ... - το γιατί, μπορεί πολύ εύκολα να το καταλάβει ο οποιοσδήποτε μόλις τη διαβάσει). Από το βιβλίο Το Επαναστατικό Πρόβλημα Σήμερα (εκδόσεις Ύψιλον / Βιβλία, Αθήνα 1984). Οι τίτλοι και οι τονισμοί δικοί μου. (από εμάς: τα έχουμε επισημάνει με κόκκινο χρώμα)
1. Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ
H βασική διαίρεση σ' όλες τις σημερινές κοινωνίες -ανατολικές και δυτικές- δεν είναι πια η διαίρεση ανάμεσα σε ιδιοκτήτες και μή ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, αλλά η διαίρεση ανάμεσα στους διευθύνοντες και τους εκτελεστές. [...] Και αυτή η διαίρεση δεν υπάρχει μόνο μέσα στην παραγωγή, με τη στενή έννοια, αλλά μέσα σ' ολους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.
Φυσικά ο πυρήνας της βρίσκεται αρχικά στην παραγωγή. Μέσα στον χώρο της παραγωγής δημιουργείται κοινωνικοϊστορικά η βασική καπιταλιστική σχέση. Ο παλιός τεχνίτης, π.χ. μέσα στο στενό του παραδοσιακό πλαίσιο, ερύθμιζε ο ίδιος τη δουλειά του, ήταν μάστορας της δουλειά του. Αυτό που αμέσως επιβάλλει ο καπιταλισμός δεν είναι μόνο ο χωρισμός του εργάτη από τα μέσα παραγωγής, αλλά ο χωρισμός του από τη διεύθυνση της εργασίας του και τελικά, στο όριο, ο χωρισμός του, κατά κάποιον τρόπο, απ' τον ίδιο τον εαυτό του. [...] Μπαίνοντας στο εργοστάσιο ο τεχνίτης δεν χάνει μόνο τα εργαλεία του και το μαγαζί του, χάνει τη διεύθυνση της εργασίας του, χάνει κάθε πρωτοβουλία, χάνει μέχρι και το δικαίωμα να αποφασίσει αν μια κίνηση θα την κάνει έτσι ή αλλιώς.
[...] Βαθμιαία, αυτή πρωταρχική καπιταλιστική σχέση επεκτείνεται σ' όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Μπορεί π.χ. να το δει κανείς καθαρά στην πολιτική ζωή, στις πολιτικές οργανώσεις και κόμματα.
[...] Αλλά αυτό που θέλω να υπογραμμίσω εδώ και τώρα, είναι η αναλογική επανάληψη και αναπαραγωγή αυτής της ίδιας βασικής σχέσης σ' όλους τους κοινωνικούς τομείς. Κοιτάξτε π.χ., ακόμα, την εκπαίδευση, τη σημερινή καπιταλιστική εκπαίδευση (άσχετα με το αν έχει κι αυτή αρχίσει να καταρρέει σαν θεσμός και τύπος εκπαίδευσης).
Ο μαθητής ή ο σπουδαστής θεωρείται σαν ένα παθητικό στοιχείο, στο οποίο ο δάσκαλος ή ο καθηγητής επιβάλλει ένα ορισμένο ποσό γνώσεων. Ο μαθητής είναι εκτελεστής, συμμετέχει σαν απλός εκτελεστής σε μια παραγωγική διαδικασία που σκοπός της είναι να "παραχθεί" ο ίδιος σαν έτοιμο προϊόν τούτου ή εκείνου του τύπου και της ποιότητας (απόφοιτος Δημοτικού ή Γυμνασίου, πτυχιούχος με τέτοια ειδίκευση κτλ.). Σ' όλη αυτή τη διαδικασία δεν υποτίθεται να έχει καμιά πρωτοβουλία, έχει να μάθει αυτά που του λένε, τελεία και παύλα.
[...] Ο σοσιαλισμός προϋποθέτει βέβαια την απαλλοτρίωση των καπιταλιστών, αλλά προϋποθέτει κύρια και κεντρικά την άσκηση της εξουσίας, αυτόνομα, από τις αυτοοργανωμένες μάζες. Με άσκηση της εξουσίας δεν εννοούμε μόνο την άσκηση της πολιτικής εξουσίας με τη στενή έννοια του όρου, αλλά της εξουσίας πάνω σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και οργάνωσης: στην παραγωγή, στην οικονομία, στην παιδεία, στη διοίκηση κτλ.
[...] Αυτή την άσκηση της εξουσίας, αυτόνομα, απ' τις αυτοοργανωμένες μάζες, την ονόμασα απ' το 1947-48 εργατική διεύθυνση (συλλογική) της παραγωγής. Είναι προφανές ότι συνεπάγεται τη ριζική καταστροφή των παραγωγικών σχέσεων όπως υπάρχουν σήμερα και όλων των ανάλογων μορφών οργάνωσης των κοινωνικών σχέσων των ανθρώπων, σε όλους τους τομείς, και την ανοικοδόμησή τους.
2. Η ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΓΚΗ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΜΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΦΤΙΑΓΜΕΝΗΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΕΙ ΤΗ ΔΟΥΛΕΊΑ
Αλλά μια άλλη, εξίσου βασική, συνέπεια πρέπει να τονιστεί. Είναι η ανάγκη καταστροφής της καπιταλιστικής τεχνικής. Γιατί τα εργαλεία που έχει εισάγει στην παραγωγή, αλλά και παντού, ο καπιταλισμός, δεν είναι κοινωνικά ουδέτερα "τεχνικά μέσα" που θα μπορούσαν να μπουν εξίσου πρόσφορα στην υπηρεσία μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας. Ανταποκρίνονται στην αναγκαία τάση του καπιταλισμού να περιορίζει όσο το δυνατό περισσότερο την κυριαρχία και την πρωτοβουλία του ανθρώπου πάνω στη δουλειά του. Αυτή την τάση δεν την "εξυπηρετούν" εξωτερικά: την εκφράζουν και την ενσωματώνουν.
Όταν λοιπόν μιλάμε για αυτοδιεύθυνση, όχι τυπική αλλά ουσιαστική, πρέπει τούτο να μας είναι τελείως ξεκάθαρο: είναι αδιανόητος σοσιαλισμός (και αυτοδιεύθυνση μέσα σ' ένα εργοστάσιο όπου υπάρχουν "αλυσίδες παραγωγής" και "αλυσίδες συναρμολόγησης". Γιατί μέσα σε μια τέτοια "τεχνική" κατάσταση, όπως το ξέρουμε όλοι (κι όπως το έδειξε στους "Μοντέρνους Καιρούς" ο Σαρλώ) κατ' ανάγκην ο άνθρωπος είναι δούλος της μηχανής, του τερατώδους μηχανικού συστήματος.
Φυσικά, μπορεί να πει κανείς πως σ' ένα αυτοδιευθυνόμενο εργοστάσιο οι εργάτες θα αποφασίσουν να μειωθεί και να γίνει πιο ανθρώπινος ο ρυθμός της εργασίας -η ταχύτητα της "αλυσίδας"- και άλλα ανάλογα. Αλλά αυτά όλα είναι περιφερειακά, για να μην πούμε επιφανειακά. Το κεντρικό είναι η ίδια αυτή η "αλυσίδα" και γενικότερα το σύνολο του σημερινού "τεχνικού πολιτισμού". Αν οι αυτοδιευθυνόμενοι παραγωγοί περιοριστούν να τού κάνουν εξωτερικούς καλλωπισμούς δεν θα αλλάξει κατ' ουσίαν τίποτα σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση - και σύντομα η ίδια η αυτοδιεύθυνση θα καταρρεύσει "από μέσα". Για να αλλάξει πραγματικά η παραγωγή, η ζωή των ανθρώπων και η στάση τους απέναντι στην κοινωνία, πρέπει να αλλάξει η σχέση των ανθρώπων με την εργασία τους, δηλαδή να αισθάνονται την εργασία τους σαν δική τους. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι κυριαρχούν στις μηχανές κι όχι οι μηχανές στους ανθρώπους. Και αυτό συνεπάγεται άμεσα: άλλη οργάνωση της δουλειάς και άλλου είδους μηχανές.
Δεν είναι νοητή μια αυτοδιευθυνόμενη κοινωνία όπου το ποιές και τί είδους μηχανές θα κατασκευαστούν, να αποφασίζεται ερήμην εκείνων που θα τις δουλέψουν.
3. Η ΠΛΗΡΗΣ ΕΞΙΣΩΣΗ ΤΩΝ ΜΙΣΘΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ ΩΣ ΚΑΙΡΙΟ ΧΤΥΠΗΜΑ ΣΤΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΣΜΟ
[...] Ένα συναφές θέμα είναι το θέμα της διαφοράς των εισοδημάτων. Για μένα, είναι σίγουρο και φανερό ότι βασική προϋπόθεση για να υπάρξη και να μπορέσει να λειτουργήσει λογικο-οικονομικά και πολιτικο-κοινωνικά μια σοσιαλιστική αυτοδιευθυνόμενη κοινωνία είναι η απόλυτη ισότητα των μισθών και εισοδημάτων κάθε φύσης. Εννοώ ισότητα απόλυτη του μισθού του οδοκαθαριστή και του πιο ειδικευμένου χειρουργού ή μηχανικού -εφ' όσον εξακολουθούν και υπάρχουν απ’ τη μία οδοκαθαριστές κι από την άλλη χειρουργοί. Γιατί, φυσικά, η μεταμόρφωση, ο μετασχηματισμός της κοινωνίας δεν είναι δυνατός σε πιο μακροχρόνια προοπτική, παρά με το ξεπέρασμα της κρυσταλλωμένης κατανομής της εργασίας, της διαίρεσης και της αντίθεσης ανάμεσα στη χειρωνακτική και στη διανοητική εργασία.
Η απόλυτη ισότητα των εισοδημάτων κάθε μορφής είναι απαραίτητη για πολλούς λόγους. Ένας από τους κυριότερους είναι η ανάγκη να καταστραφεί η οικονομική νοοτροπία και όλο το σύστημα ψυχικών κινήτρων και «αξιών» που είναι συνυφασμένο μαζί της. Αυτό το σύστημα το εδημιούργησε και το επέβαλε ο καπιταλισμός -και ο μαρξισμός το εγκολπώθηκε τελικά περίπου αμετάβλητο. Το κεντρικό του σημείο είναι η ιδέα ότι ο σκοπός της κοινωνικής ζωής είναι η απεριόριστη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, του «εθνικού προϊόντος» και του «εθνικού πλούτου». Αυτή η απεριόριστη ανάπτυξη έχει γίνει το "φετίχ" της σύγχρονης κοινωνίας -είτε σαν απόλυτος σκοπός, είτε σαν το απόλυτο μέσο για να φτάσουμε στην απελευθέρωση του ανθρώπου (αυτή είναι η μαρξιστική παραλλαγή). Κεντρικό σημείο τού συστήματος αξιών, συνυφασμένο μ’ όλο το κοινωνικό σύστημα -στη Δύση όπως και στην Ανατολή- και βασικό μέσο συντήρησης του συστήματος αυτού. Γιατί το μόνο που το σύστημα μπορεί να δώσει στους ανθρώπους είναι λίγα περισσότερα πλαστικά είδη κάθε χρόνο -είτε υλικής μορφής, είτε «πολιτιστικής»- μια πιο μεγάλη ή έγχρωμη τηλεόραση κτλ. Δεν έχει τίποτα άλλο να δώσει. Και δε μπορεί να στηριχτεί -έξω απ' τα όπλα- παρά μόνο σ’ αυτό.
[...] Εγώ μιλάω γι' αυτό που θα πρέπει να γίνει αμέσως σε περίπτωση κοινωνικής μετατροπής. Η εξίσωση όλων των μισθών και εισοδημάτων είναι, κατά τη γνώμη μου, ένα απ’ τα πρώτα μέτρα που θα πρέπει να πάρουν τα εργατικά και άλλα συμβούλια. Έτσι, που αυτό το μέτρο δε θα είναι μακρινό αποτέλεσμα, αλλά αρχικό μέσον για να καταργηθεί, να κοπεί σύρριζα η «οικονομική» ή «οικονομιστική» νοοτροπία, αυτή που μας κάνει να θέλουμε να πάρουμε περισσότερα απ’ τους άλλους ή να θέλουμε να πάρουμε την τάδε θέση για να πάρουμε περισσότερο απ’ τους άλλους. «Το εμόν και το σόν, το ψυχρόν τούτο ρήμα».
[...] ο οικονομικός ανταγωνισμός μέσα στην κοινωνία υπάρχει επειδή, και έχει σαν προϋπόθεση το ότι, οι κοινωνικοί θεσμοί αντικειμενικά επιτρέπουν την οικονομική ανισότητα, και το σύστημα αξιών το καθιερωμένο αξιολογεί θετικά αυτούς που «έχουν» ή «κερδίζουν» και αρνητικά τους άλλους. Αισθάνεστε εσείς μειωμένος ή κατώτερος, επειδή έχετε μία σύζυγο και όχι τέσσερις; Αν ζούσαμε σε μουσουλμανική χώρα, ίσως να αισθανόσαστε. Σε μας ούτε είναι δυνατό ούτε έχει αξία. Υπήρξε εποχή, όχι τόσο μακρινή, που πολλοί άνθρωποι μπορούσαν να σκοτώσουν ή να κάνουν οποιαδήποτε ατιμία, για να τους δώσει ο βασιλιάς τίτλο ευγενείας. Εμείς σήμερα θα γελούσαμε με αυτήν την ιδέα (εκτός ίσως από μερικούς ηλιθίους). Δε γελάμε όμως, όταν κάποιος είναι έτοιμος να σκοτώσει ή να κάνει οποιαδήποτε βρωμιά για να κερδίσει μερικά εκατομμύρια. Εκείνο που χρειάζεται είναι να γίνει η ιδέα «Εγώ κερδίζω περισσότερα από σένα», τόσο γελοία όσο και η ιδέα: «εγώ είμαι καλύτερος από σένα γιατί η προγιαγιά μου κοιμήθηκε με το βασιλιά που έκανε τον προπαππού μου βαρώνο».
Κορνήλιος Καστοριάδης
Tο διαβάσαμε στον ΥΠΝΟΒΑΤΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου