Το Πανεπιστήμιο της Γης - επαρχία Τσιάπας, Μεξικό (κίνημα των Ζαπατίστας)

    Πανεπιστήμιο της Γης: Ενα ριζοσπαστικό πανεπιστήμιο στο Μεξικό

      

     δημοσιεύτηκε 21 Οκτωβρίου, 2009 από Κρίστη Πετροπούλου

Το Πανεπιστήμιο της Γης στην Τσιάπας είναι αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης διαδικασίας. Το Ιθαγενικό – Διαπολιτισμικό Σύστημα εκμάθησης και μελετών ABYAYALA (SIIDAE) ξεκίνησε το 1989 με την ίδρυση του CIDECI “Ιθαγενικού κέντρου ολοκληρωμένης εκμάθησης «Fray Bartolome de las Casas» Α.C.” στο κέντρο της πόλης του Σαν Κριστόμπαλ. Τo CIDECI είναι ένας τόπος όπου γίνεται πράξη η αυτονομία, η συμμετοχική δημοκρατία, η αντίσταση στον κυρίαρχο πολιτισμό και ο οικολογικός τρόπος ζωής, μέσα από την καθημερινή ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών. Είναι ένα ιθαγενικό κέντρο που δεν απευθύνεται στους ιθαγενείς αλλά δημιουργείται από αυτούς και στηρίζεται ιδιαίτερα στον τρόπο με τον οποίο οι ιθαγενείς πολιτισμοί (και ιδιαίτερα οι Μαγιας) δρουν καθημερινά και γενικότερα αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Είναι ένα κέντρο εκμάθησης και μελετών που αντιτίθεται στην κυρίαρχη ιδέα της εκπαίδευσης και της υποταγής.
Το κείμενο αναζητά τις βασικότερες θεωρητικές κατευθύνσεις του πανεπιστημίου μέσα από τους συμβολισμούς που έχει επιλέξει.

Ένα ριζοσπαστικό πανεπιστήμιο : Το πανεπιστήμιο της Γης

Eχουν γίνει πολλές προσπάθειες και έχουν γραφτεί πολλά κείμενα εναλλακτικών μορφών μάθησης που έρχονται σε αντίθεση με το κυρίαρχο σύστημα εκπαίδευσης που καθιερώθηκε πριν από αιώνες και επηρεάζει ακόμα  και σήμερα τα σχολεία και τα πανεπιστήμια : από τον Leo Tolstoy (1828 –1910) με το Σχολείο στη Yasnaya Polyana, τον Francisco Ferrer (1859-1909) με τη δημιουργία του «μοντέρνου σχολείου», τον A.S. Neil (1883-1973) με το αντιαυταρχικό σχολείο Summerhill, τον Paulo Freire 1921-1997 που εφάρμοσε στη Βραζιλία την παιδαγωγική των καταπιεσμένων, τον Ivan Illich (1926-2002) που πρότεινε την απο-σχολειοποίηση της κοινωνίας και τη δημιουργία δικτύων εκμάθησης μέσω ενός πειραματικού κέντρου στο Μεξικό καθώς και πολλών άλλων που αναφέρονται στη βιβλιογραφία μέχρι τα πρόσφατα κείμενα πολλών διανοητών.

Φυσικά υπήρχαν πολλοί και διαφορετικοί τρόποι αναζήτησης της γνώσης και εμπειρικής εξάσκησης σε όλους τους πολιτισμούς του κόσμου πριν την επικράτηση του καπιταλιστικού συστήματος. Απ’ότι φαίνεται στην πηγή αυτών των πολιτισμών, στις επεξεργασίες πολλών διανοητών και στις δυνατότητες που μας δίνονται από τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα, μπορούμε να αναζητήσουμε στοιχεία για να αναδημιουργήσουμε έναν νέο τρόπο ανακάλυψης της γνώσης μέσω μιας κριτικής προσέγγισης των προηγούμενων γνώσεων και πρακτικών, και μέσω της ανακάλυψης νέων δρόμων προσέγγισης του γίγνεσθαι. Ενας τόπος όπου θα γίνονται όλα αυτά, ένα νέο πανεπιστήμιο δηλαδή, θα έπρεπε να έρχεται σε ρήξη με το γνωστό μας ιεραρχικό πανεπιστήμιο και να αναζητά νέους δρόμους εμπειρίας και γνώσης.

Αναζητώντας κάτι τέτοιο, και έχοντας ταυτόχρονα την εμπειρία συνδημιουργίας του Ζαπατίστικου Σχολείου της Τσιάπας που συνιστούσε μια σχολή δασκάλων, τα βήματα μας οδήγησαν στο Πανεπιστήμιο της Γης. Αυτό το άλλο πανεπιστήμιο στην Τσιάπας αλληλοτροφοδοτήθηκε από τις προσπάθειες των ζαπατίστας και έφτασε σήμερα να απαριθμεί πάνω από 1000 σπουδαστές. Το Πανεπιστήμιο εντάσσεται σε ένα ευρύτερο δίκτυο κέντρων το οποίο θα περιγράψουμε παρακάτω. Στις εγκαταστάσεις αυτού του κέντρου έγινε το περασμένο καλοκαίρι η παγκόσμια συνάντηση των ζαπατίστας Festival por la Digna Rabia. Απ’αφορμή αυτήν την επίσκεψη και τις συζητήσεις μας με τους καθηγητές κυρίως αυτού του κέντρου και την αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο ανακαλύψαμε πως ένα άλλο πανεπιστήμιο μπορεί να γίνει με μικρά, αργά και σταθερά βήματα που βλέπουν πολύ μακριά αλλά είναι πολύ κοντά.

To CIDECI (Ιθαγενικό Κέντρο Ολοκληρωμένης Εκμάθησης) είναι ένας τόπος όπου γίνεται πράξη η αυτονομία, η συμμετοχική δημοκρατία, η αντίσταση στον κυρίαρχο πολιτισμό και ο οικολογικός τρόπος ζωής, μέσα από την καθημερινή ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών. Είναι ένα ιθαγενικό κέντρο που δεν απευθύνεται στους ιθαγενείς αλλά δημιουργείται από αυτούς και στηρίζεται ιδιαίτερα στον τρόπο με τον οποίο οι ιθαγενείς πολιτισμοί (και ιδιαίτερα οι Μαγιας) δρουν καθημερινά και γενικότερα αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Είναι ένα κέντρο εκμάθησης και μελετών που αντιτίθεται στην κυρίαρχη ιδέα της εκπαίδευσης και της υποταγής. Σε αυτήν την μη τυπική εκμάθηση (no formal) «Μαθαίνεις να φτιάχνεις, μαθαίνεις να μαθαίνεις και μαθαίνεις να γίνεσαι καλύτερος» μέσα από την καθημερινή πρακτική και ανταλλαγή γνώσεων.

Η εκμάθηση βασίζεται σε μια οριζόντια διαδικασία που αμφισβητεί εξ αρχής τις έννοιες της ανάπτυξης, της εξειδίκευσης, των κάθετα ιεραρχημένων συστημάτων εκπαίδευσης και παραγωγής και αναζητά άλλους τρόπους προσέγγισης του κόσμου. Στηρίζεται ιδιαίτερα στην καθημερινή πραγματικότητα των ιθαγενών λαών και στις συνθήκες οικονομικής και κοινωνικο-πολιτικής αντίστασης τους και στοχεύει στην ενίσχυση της αυτονομίας τους και της πολιτιστικής αναγέννησης τους προετοιμάζοντας έναν άλλο κόσμο.

Το Ιθαγενικό – Διαπολιτισμικό Σύστημα εκμάθησης και μελετών ABYAYALA (SIIDAE) είναι δομημένο μέσω μιας σπειροειδούς αντίληψης μιας άλλης ανοικτής εκπαίδευσης που έχει σαν βάση έναν κοινοτικό χώρο που ονομάζεται  Περιφερειακό Κέντρο Eκμάθησης και Mελετών «Fray Bartolome de las Casas». Η συμμετοχή των ιθαγενών σε αυτό είναι άνω του 80%. Ξεκίνησε το 1989 με την ίδρυση του CIDECI  “Ιθαγενικού κέντρου ολοκληρωμένης εκμάθησης «Fray Bartolome de las Casas» Α.C.” (εκκλησιαστικό κέντρο που βασίζεται στη θεολογία της απελευθέρωσης) στο κέντρο της πόλης του Σαν Κριστόμπαλ με τη συμβολή του Επισκόπου Samuel Ruiz, μιας επιστημονικής κοινότητας (όλοι τους εκτοπίστηκαν) και το γραπτό αίτημα περισσότερων από 25 περιοχών που περιλαμβάνουν πολλές κοινότητες της Τσιάπας.

Ο Samuel Garcia Ruiz (1924-…) ή «τατίκ» είναι καθολικός επίσκοπος στην Τσιάπας, πολύ αγαπητός στους ιθαγενείς, και έχει συμβάλει αποφασιστικά μέσω του διαλόγου στην διατήρηση της ειρήνης στην περιοχή. Επιλέχτηκε ως σημαντικότερο πρόσωπο από τους ζαπατίστας για την διεξαγωγή του διαλόγου του Σαν Αντρές το 1995. Προωθεί την ιδέα της θεολογίας της απελευθέρωσης προσεγγίζοντας την μέσα από τα μεξικανικά δεδομένα.

Από το 1989, ο πολιτικός προσανατολισμός της ομάδας που δημιούργησε το CIDECI βρισκόταν εξαρχής στην κατεύθυνση της «ριζοσπαστικής δημοκρατίας» (democracia radical) και για το λόγο αυτό μέχρι σήμερα όλα τα κέντρα που έγιναν δεν διατηρούν σχέσεις με τον κρατικό μηχανισμό μιας και αυτόν τελικά θέλουν να ανατρέψουν φτιάχνοντας βήμα-βήμα της αυτονομία τους. «Το CIDECI δεν σκοπεύει να γίνει μια άλλη δύναμη σε αντιπαράθεση με αυτήν του κράτους γιατί και αυτή θα είχε τη λογική της εξουσίας που οι ίδιοι αμφισβητούν» (Sánchez R., 2005). 

Όπως υποστηρίζει ο καθηγητής Raimundo Sánchez η κεντρική ιδέα που τροφοδότησε αυτήν την προσπάθεια είναι η κριτική αναζήτηση στο παρελθόν. Το κλειδί είναι η κατανόηση της γέννησης αυτού του συστήματος-κόσμου και η αναζήτηση των τρόπων με τους οποίους επιβίωσαν κάποιες ιδέες και πρακτικές των ιθαγενών (Sánchez R., 2008). Η παραπάνω ιδέα βασίζεται σε ορισμένες θεωρητικές επεξεργασίες όπως οι παρακάτω:

- Καταρχήν, το λεγόμενο Σύστημα - Κόσμος (όπως το ορίζει ο Wallerstein) που γνωρίζουμε σήμερα δημιουργήθηκε με την επέκταση της κυριαρχίας της Ευρώπης και το σοκ της «ανακάλυψης της Αμερικής» που οδήγησε στην καταστροφή του φυσικού πλούτου, στην κυριαρχία και υποτέλεια των ιθαγενών λαών, την απαξίωση των τρόπων ζωής τους και των ιδεών τους. Μία από τις επιπτώσεις της εξάπλωσης αυτού του συστήματος συνίσταται στην διαρκή εμπορευματοποίηση των πραγμάτων, της εργασίας, των φυσικών πόρων αλλά και των ανθρώπινων σχέσεων (Wallerstein, 2008). Έτσι η έννοια του «υλικού πολιτισμού» που στη συνέχεια διαδόθηκε σε όλες τις κοινωνικές επιστήμες προέρχεται από αποικιοκρατικές ανθρωπολογικές προσεγγίσεις των αρχών του 20ου αιώνα του αντιδραστικού εξελικτικού τρίπτυχου: πρωτόγονος-βάρβαρος-πολιτισμένος (CIDESI, 2008b). Οι θεωρήσεις αυτές κυριάρχησαν και θεώρησαν τους ιθαγενείς λαούς υποδεέστερους από τους κατακτητές ευρωπαίους παρά το ότι έκλεψαν από αυτούς πολλές γνώσεις, πόρους, πρωτογενή και δευτερογενή προϊόντα (Villoro L, 1950 και 1998).

- Η επιβίωση ορισμένων ιθαγενών λαών που μπόρεσαν και κράτησαν την ταυτότητα τους σε αυτές τις συνθήκες μπορεί να μας διδάξει πολλά για την δικιά μας επιβίωση στις σύγχρονες συνθήκες του καπιταλισμού. Οι λαοί που αντιστάθηκαν και επιβίωσαν από αυτό το σοκ έχουν κρατήσει στοιχεία μιας άλλης κοσμοαντίληψης μέσα στη γλώσσα τους και στον τρόπο ζωής τους που βλέπει τον κόσμο από τη σκοπιά του πολιτισμού ενός ευρύτερου «εμείς» που περιλαμβάνει όλη τη φύση κατανοώντας ταυτόχρονα την διαφορετικότητα του καθένα (Lankesdorff, 1996 και 1998). Αυτές οι έννοιες, αυτοί οι λαοί ίσως μπορέσουν να δώσουν σήμερα ορισμένα κλειδιά για την κατανόηση του κόσμου, όπως για παράδειγμα έγινε πριν από αιώνες με την διάδοση της εμπειρίας των λαών που ζούσαν στη λίμνη Pátzcuaro που επηρέασε την πρακτική του επισκόπου της Μιτσοακάν Vasco de Quiroga (1470-1565) και την ιδέα της Ουτοπίας του Thomas More (1477-1535)[1]. Μπορούν επίσης “να μας μάθουν πως να αντιστέκεσαι για να επιβιώσεις” (Sánchez R., 2008) όπως εξηγούν στα κλασικά τους κείμενα οι Μάγιας (Πόπολ Βού) και όπως έμπρακτα έχουν αποδείξει όλοι αυτοί οι λαοί πάνω από 500 χρόνια.

Το επόμενο βήμα που έκανε η ομάδα που ξεκίνησε το CIDECI ήταν να σταθεί με κριτικό πνεύμα απέναντι σε όλες τις κατευθύνσεις των παγκόσμιων οργανισμών που ασχολήθηκαν με τα θέματα των ιθαγενών. Τα μέλη της άσκησαν μια ριζοσπαστική κριτική απέναντι στις κεντρικές ιδέες του μοντερνισμού όπως οι έννοιες της ανάπτυξης, της επίσημης δημοκρατίας, της αγοράς, της φτώχειας, της ισότητας. Έτσι συναντήθηκαν με τις ιδέες του Ιβαν Ιλιτς και του Κέντρου της Κουερναβάκα στο Μεξικό. Ο αναρχικός φιλόσοφος – θεολόγος Ιβαν Ιλιτς ή Ivan Illich (1926-2002) μιλούσε για την από-ιδρυματοποίηση της παιδείας, της υγείας και γενικότερα της κοινωνίας αναζητώντας δικτυώσεις αυτόνομων κέντρων εκμάθησης που θα διαδίδουν τον πλούτο των γνώσεων των λαών (Illich Ι., 2009)

«Η διαφωνία του Illich με το σχολικό σύστημα εκπαίδευσης ξεκινάει από την αμφισβήτησή του προς τους ιδρυματοποιημένους θεσμούς ή τα θεσμοθετημένα ιδρύματα που στις σύγχρονες κοινωνίες θεωρούνται τόσο δεδομένα και έχουν οδηγήσει σε μία μορφή εξάρτησης από αυτά: η σύνδεση της υγείας με το νοσοκομείο, της ασφάλειας με την κρατική αστυνόμευση, της εθνικής ασφάλειας με την ύπαρξη στρατού, της πίστης με την εκκλησία, της επικοινωνίας με τα ΜΜΕ, της οικογενειακής ζωής με την καταναλωτική οικογένεια είναι μερικά μόνο παραδείγματα αυτής της εξαρτημένης σχέσης. Έτσι έχουμε φτάσει να ταυτίζουμε τη μόρφωση με το σχολείο. Όμως κατά τον Illich η δημόσια παιδεία θα επωφελούνταν από την από-σχολειοποίηση της κοινωνίας, όπως κάθε μία από τις έννοιες που αναφέρθηκαν παραπάνω αν αποσυνδεόταν από τους αντίστοιχους θεσμούς». … «Ο Illich προτείνει τη δημιουργία εκπαιδευτικών δικτύων που αυξάνουν τη δυνατότητα για τον καθένα να μετατρέψει κάθε στιγμή της ζωής του σε στιγμή μάθησης, μοιράσματος και φροντίδας. Σε όλους τους τομείς της ζωής μπορεί η μάθηση να διαχέεται: στη δουλειά, την ψυχαγωγία, την πολιτική, τη ζωή στην πόλη, την οικογένεια». Πηγή : Blume, 2009.

Η εξέγερση των ζαπατίστας το 1994 επηρέασε αποφασιστικά τον θεωρητικό προσανατολισμό του κέντρου και τις σχέσεις του με το εξωτερικό και στην αναζήτηση «πραγματικών δρόμων» που θα οδηγήσουν στην άλλη κοινωνία (EZLN, 2006).

Για το κίνημα των ζαπατίστας στο Μεξικό υπάρχουν πολλά κείμενα στα ισπανικά στο http://enlacezapatista.ezln.org.mx/ και στα ελληνικά στο blog του περιοδικού ΑΛΑΝΑ http://periodikoalana.blogspot.com/, στο Kρίστη Π., 1996: Επίμετρο της ελληνικής έκδοσης στο  EZLΝ, 1996. Ζαπατίστας, Η φλόγα της εξέγερσης. Εκδόσεις Στάχυ, Αθήνα, και αλλού.

Σήμερα, στα εργαστήρια του CIDECI συμμετέχουν ιθαγενείς από πολλές κοινότητες της Τσιάπας εκ των οποίων πολλοί είναι ζαπατίστες. Οι ζαπατίστες ενδιαφέρθηκαν για αυτήν την προσπάθεια γιατί ήταν αυτοί που αγωνίζονται για έναν άλλο κόσμο και φυσικά τροφοδότησαν αυτό το κέντρο με κόσμο και ιδέες. Έτσι το κέντρο ανοίχτηκε σε νέες πρακτικές και συνέχισε συμβάλλοντας στην δημιουργία συνεταιρισμού παραγωγών «MILAKXICK JINI MY CH’UJBI” και δημιουργώντας τελικά 9 παρόμοια κέντρα (το 1996) που μεταξύ 1997 και 2000 εντάχθηκαν σε διαφορετικές οργανώσεις και κοινότητες.

Μετά από πολλές περιπέτειες και διωγμούς το (CIDECI) εγκαταστάθηκε τελικά στην περιφέρεια της πόλης του Σαν Κριστόμπαλ σε μία πανέμορφη έκταση που αγοράστηκε για το σκοπό αυτό με τη βοήθεια του «Fray Bartolome de las Casas» και του επισκόπου Samuel Ruiz. Εκεί έγινε το επόμενο βήμα. Ένα βήμα αυτοκαθορισμού. Στις 1 Αυγούστου 2004 αποφασίστηκε η ίδρυση του Πανεπιστημίου της Γης μέσα στο οποίο όλες αυτές οι ιδέες θα έμπαιναν σε δοκιμασία.

Το Πανεπιστήμιο της Γης είναι, όπως λέει ο «ντοκτόρ Ραιμούντο», ένα «Ξυπόλητο Πανεπιστήμιο», που παράγει και διαχέει γνώσεις ιδιαίτερης ποιότητας και το κυριότερο διδάσκει επιστήμες που κρατάν τον άνθρωπο σε πραγματική σχέση με τη γη και τον μαθαίνουν να αντιστέκεται και να επιβιώνει. Σε αυτό περιλαμβάνονται για παράδειγμα:

-          Σπουδές οικολογικής - λαϊκής αρχιτεκτονικής (vernacular) που περιλαμβάνουν αρχιτεκτονικές σπουδές που συνδυάζουν σύγχρονες με παραδοσιακές γνώσεις, ξυλουργία, ηλεκτρικά δίκτυα, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, σχέδιο και μελέτη των παραδοσιακών τρόπων κατοίκησης, τεχνικές σπουδές για επίλυση πρακτικών προβλημάτων. Οι προσεγγίσεις αυτές έχουν επηρεαστεί από τις παραδόσεις των Μάγιας, την ουτοπία του Thomas More και γενικότερα την ουτοπική πόλη, την κοινωνική οικολογία και την έννοια της οικοκοινότητας,

-          Σπουδές αγρο-οικολογίας που περιλαμβάνουν σπουδές οικολογίας και γενικά πολλές εμπειρικές καθημερινές οικολογικές πρακτικές που βασίζονται στην ιδέα των Μάγιας ότι ζητάμε την άδεια από τη γη για να την καλλιεργήσουμε, και αξιοποιούν τις προσεγγίσεις του Ινδού Mohandas Karamchand Gandhi (1869-1948) ιδιαίτερα σε ότι αφορά την ιδέα της «πολιτικής ανυπακοής» και της αξιοποίησης των τοπικών πόρων και παραδόσεων για την επιβίωση των λαών σε αντίθεση με τις καπιταλιστικές συνθήκες παραγωγής

-          Υδροτοπογραφία που περιλαμβάνει μαθήματα τοπογραφίας, διαχείρισης υδάτων και σχεδιασμού καναλιών χωρίς να δημιουργούν οικολογικά προβλήματα και βοηθούν στην οργάνωση των αντιστάσεων κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού (Πετροπούλου, 2009). Στηρίζεται στις οικολογικές προσεγγίσεις του αναρχικού αυστριακού νομικού - φιλόσοφου Leopold Kohr (1909-1994) που ασχολήθηκε με την δημιουργία μιας ολιστικής θεωρίας και εισήγαγε πολλές από τις οικολογικές και αποαναπτυξιακές έννοιες πριν ακόμα δημιουργηθεί το οικολογικό κίνημα (όπως οι έννοιες του πληθυσμιακού μεγέθους και της ταχύτητας του πληθυσμού, η ιδέα της μικρής οικοκοινότητας κ.α.)

-          Δίκαιο Αυτονομίας που βασίζεται σε όλο τον προβληματισμό που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια των ιθαγενικών φόρουμ και σε άλλα παραδείγματα από τον κόσμο

-          Διαχείριση προγραμμάτων που περιλαμβάνει σπουδες διαχείρισης κοινοτικών πρωτοβουλιών και στηρίζεται στις παραπάνω ιδέες,

-          Μηχανολογία – Ηλεκτρολογία για την κατασκευή χρήσιμων μηχανών που δεν θα έρχονται σε αντίθεση με τις παραπάνω ιδέες και που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες που έχουν οι κοινότητες για να επιβιώσουν.

Υπάρχουν επίσης κέντρα έρευνας και θεωρητικής αναζήτησης που περιλαμβάνουν:

-          Φιλοσοφικές και θεολογικές σπουδές που αναζητούν τις σχέσεις ανάμεσα στις διαφορετικές κοσμοαντιλήψεις των λαών κάτω από μια πολυτοπική προσέγγιση στο ιστορικό γίγνεσθαι της Αμερινδίας (ABYA YALA) που αντιμετωπίζει κριτικά την κυριαρχία της ευρωπαϊκής σκέψης στον κόσμο με σκοπό την από-αποικοιοκρατικοποιήση της σκέψης, των γνώσεων και των τρόπων ζωής και επηρεάζεται από τις θεωρητικές προσεγγίσεις της κοσμοαντίληψης των Μάγιας, τις ιδέες της συνκειμενικης (contextual) θεολογίας και της θεολογίας της απελευθέρωσης όπως αναπτύχθηκε αρχικά από τον στο Μεξικό από τους Ivan Illich, Samuel Garcia και άλλους, και της διαπολιτισμικής φιλοσοφίας της απελευθέρωσης όπως προσεγγίζεται από τον Κουβανό φιλόσοφο Raul Fornet-Betancourt. (1946-..) Ο τελευταίος μιλάει για την από-φιλοσοφιοποίηση της φιλοσοφίας κάνοντας κριτική στη στενότητα που έχει αποκτήσει αυτή μέσα στους αιώνες, λόγω του ευρωκεντρισμού της και προτείνει μια νέα ερμηνευτική του κόσμου ανοιχτή σε άλλες κοσμοαντιλήψεις και φιλοσοφικά ρεύματα του κόσμου[2].

-          Πολιτιστικές σπουδές που αναζητούν να κατανοήσουν τον κόσμο μέσω της έννοιας της διαπολιτισμικότητας και να διδαχτούν από τις πρακτικές διαφορετικών πολιτισμών όπως διδάσκει ο ινδο-ισπανός Raimón Pannikar  Σε αυτήν την κατεύθυνση φαίνεται να κινείται και το κέντρο διαπολιτισμικών συναντήσεων και διαλόγων που έχει γίνει στην Οαχάκα (βλέπε κείμενα του Esteva G., 1987, 2001) καθώς και ο Διαπολιτισμικό Ινστιτούτο, στο Montreal με τα οποία το Πανεπιστήμιο της Γης συνεργάζεται

o         Σύμφωνα με τον Raimon Panikar( 1918-!!…)., που έχει επηρεαστεί από τις ιδέες του Ηράκλειτου και της ινδικής φιλοσοφίας, η φιλοσοφία δε προωθεί μόνο την αγάπη για τη γνώση αλλά και την γνώση για την αγάπη. Και αυτό μπορεί να γίνει μέσω της αναζήτησης κοινών αξιών που θα προκύψουν από έναν ανοιχτό διάλογο ανάμεσα σε διαφορετικούς πολιτισμούς του νότου και του βορά, της ανατολής και της δύσης. Υποστηρίζει ότι έναν πολιτισμό μπορούμε να τον προσεγγίσουμε μέσω της προσωπικής μας ανάμιξης και εμπειρίας και όχι μόνο μέσω της διανοητικής εργασίας. Αυτό σημαίνει πώς κάθε άνθρωπος είναι μια πηγή γνώσης Η ιδέα αυτή προέρχεται από την ινδική έννοια anekantavada που σημαίνει μη απολυτότητα : ότι δηλαδή η πραγματικότητα δεν αφήνεται να φαίνεται μόνο από μια οπτική, είναι πολυεδρική, πολλαπλή όπως αντίστοιχα στο μαθηματικό θεώρημα του Gödel (Pannikar, 2009, πρόσβαση 2 /10 /2009)...

-          Πολιτικές σπουδές - έρευνες γύρω από την κατανόηση του συστήματος-κόσμος και των σχέσεων τοπικού και παγκόσμιου καθώς και των αντικαπιταλιστικών κινημάτων όπως τα προσεγγίζει ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Ι. Wallersein του οποίου το βιβλίο "Η δομική κρίση του καπιταλισμού" έχει εκδοθεί στα ισπανικά από το CIDECI-Unitierra Chiapas. Στην Ελλάδα έχουν εκδοθεί στα ελληνικά πολλά από τα βιβλία του Wallersein.

o        Το σημαντικότερο βιβλίο του Ιmmanuel Wallerstein (1930-…), που είναι το «The Modern World-System» (3 τόμοι 1974, 1980,1989) έχει επηρεαστεί από την κοινωνικο-οικονομική θεωρία του Carl Marx, την ιστορική προσέγγιση του Fernand Braudel, την θεωρία της εξάρτησης και την μακρόχρονη εμπειρία του στις αφρικανικές σπουδές. Ο συγγραφέας αμφισβητεί την έννοια του τρίτου κόσμου λέγοντας ότι επί της ουσίας υπάρχει μόνο ένα κόσμος που χαρακτηρίζεται από ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που χαρακτηρίζεται από την αντίθεση κεφαλαίου – εργασίας και από εσωτερικές αντιθέσεις. Τοποθετεί αυτό το μοντέρνο «σύστημα-κόσμος» στις αρχές του 16ου αιώνα όπου ξεκινάει μία συσσώρευση κεφαλαίου στην Αγγλία και τη Γαλλία μέσω της αποικιοκρατίας και εγκαθιστά ένα σύστημα παγκόσμιας κυριαρχίας που στη συνέχεια τον 20ο αιώνα επεκτείνεται και κυριαρχεί σε όλο τον κόσμο μέσω του ιμπεριαλισμού. Το σύστημα – κόσμος δεν θεωρείται ομογενές αλλά πολυδιασπασμένο με σοβαρές κοινωνικές, οικονομικές, πολιτιστικές, χωρικές αντιθέσεις στο εσωτερικό του που αναπαράγουν την άνιση ανταλλαγή και την άνιση ανάπτυξη ανάμεσα στο κέντρο του καπιταλισμού- την περιφέρεια του και την ημιπεριφέρεια (η τελευταία στα τέλη του 20ου αιώνα περιλαμβάνει επίσης την Κίνα, την Βραζιλία, την Ανατολική Ευρώπη). (Στοιχεία από την γαλλική Wikypedia και την προσωπική του ιστοσελίδα).

-          Συνολικές επιστήμες (που προσεγγίζουν τον κόσμο μέσα από μελέτες και πρακτικές σχετικές με τη μη εξειδίκευση όπως αναπτύσσει στο έργο του ο Ρώσος φυσικός Prigogine, και η ομάδα για την από-αποικιοποίηση της σκέψης όπου συμμετέχει ο Πορτογάλος κοινωνιολόγος Boaventura Sousa Santos). Οι επιστήμες αυτές φαίνεται να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την έννοια του συμβάντος και των έκτακτων γεγονότων που μπορούν εν δυνάμει να αλλάξουν τον ρου της ιστορίας.

o        Ο Prigogine (1917-2003) αμφισβητώντας το νευτονικό πρότυπο, υποστηρίζει τη θεωρία του χάους και της αυτοοργάνωσης. Σύμφωνα με αυτόν, «η θεώρηση του χάους εισάγει μια νέα συνάφεια. Οδηγεί σε μια επιστήμη η οποία δεν αναφέρεται μόνον σε νόμους, αλλά και σε συμβάντα, σε μια επιστήμη που δεν αρνείται εκ των προτέρων την εμφάνιση του καινούργιου, που δεν αμφισβητεί την ίδια τη δημιουργική δραστηριότητά της» (Prigogine 2003). Ο Prigogine «καταδεικνύει ότι στο μεγαλύτερο μέρος της η πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από αταξία, ανομοιότητα και μη γραμμικές σχέσεις. Συνεπώς, τα βιολογικά και τα κοινωνικά συστήματα είναι ανοιχτά και κάθε προσπάθεια να μελετηθούν με όρους μηχανιστικούς είναι καταδικασμένη σε αποτυχία» (Πριγκοτζίν, Στέντζερς, 2008). Τελικά υποστηρίζει μια κριτική προσέγγιση των μετακατηγοριών των κλασικών επιστημών αναζητώντας νέες διαπολιτισμικές – διεπιστημονικές προσεγγίσεις που θα ενώσουν τις τρεις μεγάλες δυτικοευρωπαϊκές κατηγορίες των επιστημών (φυσικές, ανθρωπιστικές-κοινωνικές, επιστήμες της γης). Στην Ελλάδα έχουν εκδοθεί πολλά από τα βιβλία του στα ελληνικά.

o        Ο Boaventura Sousa Santos (1940-…) προσεγγίζει μια «κοινωνιολογία των έκτακτων αναγκών» αναζητώντας τις εν δυνάμει παγκόσμιες αξίες μέσα από τη διερεύνηση αξιών που προκύπτουν από τις καθημερινές ανθρώπινες εμπειρίες σε διαφορετικά κοινωνικά και πολιτιστικά πλαίσια (context). Έχοντας συμμετάσχει σε πολλά κοινωνικά φόρουμ υποστηρίζει την ιδέα της άλλης από τα κάτω παγκοσμιοποίησης και έχει γράψει πολλά βιβλία σχετικά με αυτή την διαδικασία εστιάζοντας στην δυνατότητα μιας άλλης παραγωγής, μιας άλλης γνώσης κλπ.

- Μελέτες Βιοτεχνολογικής Παραγωγής που στηρίζονται στις προσεγγίσεις των M. Gandhi και L. Kohr, και στοχεύουν στη συντήρηση της δωρεάν παροχής γνώσεων, στην προώθηση της αλληλέγγυας οικονομίας και στην διατήρηση των αντιστάσεων μέσω της αυτονομίας. Περιλαμβάνουν επίσης έρευνες ανακύκλωσης και παραγωγής ενέργειας από τα υπολείμματα των τροφών.

Οι επιστήμες υγείας δεν φαίνεται να έχουν ακόμα αναπτυχθεί στο πανεπιστήμιο της Γης αλλά αν ποτέ γίνει κάτι τέτοιο θα προσπαθήσουν να συνδέσουν τις παραδόσεις των ιθαγενικών πολιτισμών (βότανα, διαχείριση ενέργειας κλπ) με τις καλύτερες πλευρές της σύγχρονης ιατρικής ανά τον κόσμο ιδωμένες πάντα μέσα από ένα κριτικό πνεύμα όπως αυτό του Ιβαν Ιλιτς (το βιβλίο του Νέμεσης έχει εκδοθεί στα ελληνικά) και κάποιων άλλοι που ακόμα δεν γνωρίζουμε.

Συνοψίζοντας, από το 2004 και μετά στο Σαν Κριστόμπαλ στεγάζονται 7 κέντρα :

1.      το CIDECI το οποίο περιλαμβάνει πολλά εργαστήρια και στο οποίο γίνονται διάφορα σεμινάρια μικρής διάρκειας. Eίναι ένας τόπος όπου γίνεται πράξη η αυτονομία, η συμμετοχική δημοκρατία, η αντίσταση στον κυρίαρχο πολιτισμό και ο οικολογικός τρόπος ζωής, μέσα από την καθημερινή ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών.

2.      το Πανεπιστήμιο της Γης – Τσιάπας που έχει το όνομα του φιλόσοφου – θεολόγου I. Illich στη θεωρία του οποίου έχει στηριχθεί σε μεγάλο βαθμό η μαθησιακή αντίληψη του πανεπιστημίου. Περιλαμβάνει μεγάλες ενότητες σπουδών που προσβλέπουν σε μια συνολική προσέγγιση των επιστημών.

(Επίτιμος διδάκτορας του πανεπιστημίου και του EZLN είναι ο Andres Aubry),

3.      το Κέντρο Μελετών της έννοιας της διαπολιτισμικότητας R. Panikkar και R. Fornet-Betancourt

4.      το Κέντρο Μελετών, Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης που έχει το όνομα του ιστορικού I. Wallersein στην προσέγγιση του οποίου έχει στηριχθεί η πολικο-ιστορική αντίληψη όλων των κέντρων,

5.      το Πανεπιστημιακό Κέντρο S. Garcia που απασχολείται με τις συνθήκες γέννησης και διάδοσης των διαφορετικών Φιλοσοφιών και Συνκειμενικών  Θεολογιών (teologias contextuales),

6.      το Κέντρο Μελετών και Πρακτικών σχετικών με την Μη-Εξειδίκευση, την pluriversatilidad και των οικολογιών των γνώσεων, των χρονικοτήτων, των αναγνωρίσεων, των τόπων, των παραγωγικοτήτων (2006) που φέρει το όνομα Grupo Descolonialidad LATINOA AMERICA και βασίζεται στις προσεγγίσεις του φυσικού I. Prigogine, και του κοινωνιολόγου – νομικού B. Sousa Santos,

7.      το Κέντρο Βιοτεχνολογικής Παραγωγής (2007) M. Gandhi, L. Kohr που στοχεύει στη συντήρηση της δωρεάν παροχής γνώσεων και στην προώθηση της αλληλέγγυας οικονομίας.

Όλα αυτά τα κέντρα συνδέονται μέσω μιας σπειροειδούς δομής που θυμίζει σαλιγκάρι και έχουν οργανωθεί στη βάση βασικών αρχών των αντιστεκόμενων ιθαγενών λαών της Τσιάπας που συμπυκνώνονται στις παρακάτω 7 αρχές που τις γνωρίζουμε από το κίνημα των ζαπατίστας :

-Υπακούουν αλλά δεν διατάζουν,

-Εκπροσωπούν αλλά δεν παραγκωνίζουν τον λαό,

-Δημιουργούν αλλά δεν καταστρέφουν,

-Υπηρετούν αλλά δεν υπηρετούνται,

-Διατηρούν την ενότητα,

-Κατεβαίνουν αλλά δεν ανεβαίνουν,

-Προτείνουν αλλά δεν επιβάλλουν.

Σήμερα, ο τόπος στέγασης όλων αυτών των κέντρων είναι ένας συμμετοχικά σχεδιασμένος χώρος με οικολογικά δομημένα κτίρια διαμονής, γραφείων και βιβλιοθηκών που έχουν διαμορφωθεί κυκλικά γύρω από ανοιχτούς υπαίθριους τόπους συνεδρίασης όπου κυριαρχούν διάφορα είδη φυτών, και πέτρες και ξύλα. Περιλαμβάνονται επίσης πρότυποι χώροι βιολογικής καλλιέργειας, εργαστήρια, κτίρια παραγωγών, καθώς και διαδρομές στο βουνό με διαμορφωμένους τόπους συζήτησης και προσωρινής διαμονής με βάση πάντα τις ιθαγενικές παραδόσεις (Sánchez R., 2008).

Αξίζει τέλος να σημειώσουμε ότι όλα αυτά τα κέντρα έχουν αναπτύξει σχέσεις με άλλους επίσημους θεσμούς (σχολεία, τεχνικές σχολές, πανεπιστήμια, οργανώσεις, κλπ) σε ορισμένα θεματικά επίπεδα προσπαθώντας να δημιουργήσει πραγματικές ανεξάρτητες σχέσεις και όχι απλώς να προσθέσει επαφές και να αυξήσει τη δημοσιότητα του.

Όπως μας είπε ο καθηγητής Ραϊμούντο και διασταυρώσαμε συζητώντας με άλλους καθηγητές και φοιτητές, στο Πανεπιστήμιο αυτό δεν θα ακούσουμε ποτέ τις λέξεις ανάπτυξη και κυριαρχία γιατί είναι έξω από το πνεύμα του πανεπιστημίου και αντιτίθενται στις αρχές του, δεν θα δούμε ποτέ εξετάσεις με τον παραδοσιακό γνωστό τρόπο, δεν θα συναντήσουμε κανέναν να θέλει να πάρει καλύτερο βαθμό από τον άλλο γιατί δεν υπάρχει το παραδοσιακό δυτικο-ευρωπαϊκό σύστημα αξιολόγησης, δεν θα βρούμε κανέναν που να θέλει να αντιγράψει, να κλέψει και να παρουσιάσει ως δικές του ιδέες άλλων αφού δεν αξιολογείται για την ποσότητα των πληροφοριών που κατέχει αλλά για την ποιότητα και την κριτική ικανότητα του να κατανοεί τον κόσμο (Sánchez R., 2008).

Σε όλα αυτά τα κέντρα σπουδών οι φοιτητές μπορούν να προσέλθουν ελεύθερα όπως αυτοί θα ορίσουν από τις ανάγκες τους, λαμβάνοντας υπόψη και τις τεράστιες δυσκολίες που θα συναντήσουν όταν θα πρέπει να φύγουν χιλιόμετρα μακριά από τις κοινότητες τους. Οι καθηγητές μπορεί τέλος να είναι από διαφορετικά μέρη του κόσμου, αρκεί να συμφωνούν με τις βασικές αρχές του πανεπιστημίου. Γενικά πάντως δίνεται ιδιαίτερο βάρος στη συνεργασία φοιτητών – καθηγητών και στην εμπειρική διερεύνηση όσων διδάσκονται. Ειδικότερα για τις περιπτώσεις αυτών που δεν διαθέτουν πολύ χρόνο, υπάρχουν μικρά και ευέλικτα σεμινάρια που επαναλαμβάνονται όποτε καθορίσουν οι ενδιαφερόμενοι σε συνεργασία με τους καθηγητές τους. Τέλος είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι όσοι έρχονται στα κέντρα αυτά εργάζονται παράλληλα εκεί για την κατασκευή και συντήρηση των κτιρίων, των κήπων, δημιουργία καλλιτεχνικών έργων κλπ. και με αυτόν τον τρόπο στηρίζουν τη λειτουργία του χώρου χωρίς να πληρώνουν.

Μετά το άνοιγμα των ζαπατίστας στον κόσμο μέσω της 6ης διακύρηξης και τον αυτοκαθορισμό του ως αντικαπιταλιστικό κίνημα, ως αριστερά από τα κάτω που δεν έχει σχέση με την παλαιά παραδοσιακή αριστερά (ούτε με τη δικτατορία του προλεταριάτου, ούτε με την αποδοχή της ανάπτυξης ως μονόδρομο), οι δεσμοί τους με το κέντρο έγιναν πιο σημαντικοί στην κατεύθυνση αναζήτησης δημιουργίας στην πράξη ενός άλλου κόσμου χωρίς εκμετάλλευση. Η συνάντηση που έγινε εκεί τον περασμένο Γενάρη (Φεστιβαλ Digna Rabia) ήταν η πρώτη στην κατεύθυνση αυτή.

(Στοιχεία από την άτυπη συνέντευξη του Raymundo Sánchez Barraza στην Κρίστη Πετροπούλου τον Ιανουάριο του 2009, την συνέντευξη του ιδίου στον Nic Paget-Clarke για το In Motion Magazine τον Σεπτέμβριο του 2005, ψηφιακά κείμενα παρουσίασης του κέντρου που δόθηκαν στην Ευγενία Μιχαλοπούλου για την ΑΛΑΝΑ και κείμενα από δικτυακές πύλες που αναφέρονται στη βιβλιογραφία.)

     Πηγές :

    Blume, 2009. http://el-paso-thessaloniki.blogspot.com/2008/04/blog-post.html

    CIDECI, 2008. Ψηφιακά κείμενα παρουσίασης του κέντρου που δόθηκαν για την ΑΛΑΝΑ.

    CIDECI, 2008b. Seminario Immanuel Wallerstein http://cideci.blogspot.com/2008/03/un-inters-renovado-por-las.html

    Downing D. 2003. Μοχάντας Γκάντι. Σαββάλας

    Esteva, G., Suri Prakash Μ., 1998. Grassroots Postmodernism: Remaking the Soils of Cultures. New York: Zed Books Ltd.

    Esteva, G., 1987. Regenerating People’s Space. In Alternatives, 12(1), 125-152.

    Esteva, G., 2001. The Meaning and Scope of the Struggle for Autonomy. In Latin American Perspectives 28(2): 120-145.

    EZLN, 2006. Ομιλία του Μάρκος στην Οαχάκα. Τι είναι  αυτοί οι ζαπατίστας; Περιοδικό ΑΛΑΝΑ τεύχος 2, 2006. http://nadaparanosotros.blogspot.com/2006/08/blog-post_115489668340583108.html

    EZLΝ, 1996. Ζαπατίστας, Η φλόγα της εξέγερσης. Εκδόσεις Στάχυ, Αθήνα

    Fornet Betancourt R., 2009 Ισπανική wikipedia. http://es.wikipedia.org/wiki/Ra%C3%BAl_Betancourt

    Gandhi M., 1999. Θρησκεία και αλήθεια. Οικονομία και ηθική. Ροές

    Grupo Descolonialidad LATINOA AMERICA  Prigogine, Boaventura Sousa Santos, http://www.physics4u.gr/chaos/prig1.html

    IIM, 2009. Κείμενα παρουσιάσης. Διαπολιτισμικό Ινστιτούτο ΙΙΜ. Montreal http://www.iim.qc.ca/

    Illich I., 2009. http://www.ivanillich.org.mx/

    Illich Ι., 2009. "Deschooling society" http://www.ecotopia.com/webpress/deschooling.htm

    Kohr L., 2009. Κείμενα του ιδίου και παρουσίαση του από άλλους http://www.gpaulbishop.com/GPB%20History/GPB%20Archive/Section%20-%2010/L.%20Kohr/l__kohr.htm, http://www.williamfranklin.com/4thworld/realnations/kohr.html

    Note, N., Fornet-Betancourt, R., Estermann, J., Aerts, D. (Eds.) 2009. Philosophical Reflections from an Intercultural Perspective Series: Einstein Meets Magritte: An Interdisciplinary Reflection on Science, Nature, Art, Human Action and Society , Vol. 10 http://www.springerlink.com/content/978-1-4020-4502-8

    Πετροπούλου Χ., 2009. Η ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης του πόσιμου νερού στη «λατινική Αμερική» και οι κοινωνικό-χωρικές επιπτώσεις της στο Μεξικό. Πανελλήνιο Συνέδριο Χωροταξίας. 24-27 Σεπτεμβρίου. Βόλος.

    Panikkar R., 2009.  Προσωπική ιστοσελίδα. http://www.raimonpanikkar.com/

    Prigogine Ι., 2009. Γαλλική wikypedia.

    Prigogine Ι., 2009 Παρουσίαση του έργου του στα ελληνικά. http://www.physics4u.gr/chaos/prig1.html

    Πριγκοτζίν Ι., Στέντζερς Ι., 2008. Τάξη μέσα από το χάος. Ο νέος διάλογος του ανθρώπου με τη φύση. Κέδρος

    Ruiz Garcia S., 2009.  http://www.fiadasec.org/noticias/monterrey_2007/index.html

    Ruiz Garcia S., 2009. Ισπανική wikypedia

    Sánchez Barraza R. 2005.  Συνέντευξη του Dr. Raymundo Sánchez Barraza στο Nic Paget-Clarke για το In Motion Magazine

    Sánchez Barraza R. 2009. Στοιχεία από άτυπη συνέντευξη του Dr. Raymundo Sánchez Barraza (ντοκτορ Ραϊμούντο ) στην Κρίστη Πετροπούλου, Ιανουαριος του 2009

    Sousa-Santos B., 2009. http://www.versobooks.com/books/cdef/d-titles/de_sousa_knowledge.shtml

    Wallerstein I., 2009.  Προσωπική ιστοσελίδα. http://www.iwallerstein.com/

    Wallerstein I., 2008. ¿UN INTERÉS RENOVADO POR LA(S) CIVILIZACIÓN(ES)? Geopolítica y Geocultura, ed. Kairós

    Villoro L., 1950/2004. Los grandes momentos del indigenismo en México, México: El Colegio de México,

    Villoro L., 2007. Los retos de la sociedad por venir, México: FCE.

    Lenkersdorf C., 1998. Conceptos. Cosmovisiones. UNAM

    Lenkersdorf, C. 1996. Los hombres verdaderos: Voces y testimonios tojolabales. México: Siglo XXI.

    Mumford L., The story of Utopias New York, 1922/1974

    Ζούλα I.,2003. Ουτοπία., Το Βήμα, 16/11/2003

Σε όλα τα site η πρόσβαση έγινε μεταξύ 25 Σεπτεμβρίου 2009 και 2 Οκτωβρίου 2009

Κρίστη Πετροπούλου 2 Οκτωβρίου 2009

[1] Το βιβλίο του Ουτοπία, που εκδόθηκε το 1516 στη Λουβέν, περιγράφει την κοινωνικοπολιτική κατάσταση ενός ανύπαρκτου τόπου, που τοποθετείται δυνητικά σε ένα νησί. Η κοινωνία αυτή έρχεται σε αντίθεση με αυτήν που βίωναν την εποχή εκείνη οι κάτοικοι της Δυτικής Ευρώπης και περιγράφεται πρώτο μέρος του βιβλίου. Οι ιδέες και οι αρχές που διέπουν την πόλη της Ουτοπίας χαρακτηρίζονται από την κοινοκτημοσύνη της γης, ενώ ταυτόχρονα  το θρησκευτικό φρόνημα είναι ελεύθερο και η εκπαίδευση είναι κρατική και προσιτή σε όλους ανεξαρτήτως φύλου. (Lewis Mumford, The story of Utopias New York, 1922/1974 και Ιωάννα Ζούλα, αφιέρωμα στους ουτοπιστές, Το Βήμα, 16/11/2003)

[2] Οι παραπάνω προσεγγίσεις έχουν με τη σειρά τους πάρει στοιχεία από την σκέψη των José Martí, Emmanuel Lévinas, Carlos Marx, Jean Paul Sartre, Michel Foucault, Leopoldo Zea, Luís Villoro, Antonio Caso, José Gaos, José Vascóncelos κ..